Thế giới đã thay đổi như thế nào trong một năm kể từ khi Nga xâm lược Ukraine

27/02/2023

Time

Tác giả: Yasmeen Serhan

Cù Tuấn, dịch

“Có những thập kỷ không có gì xảy ra”, nhà cách mạng Bolshevik Vladimir Lenin được cho là đã nói, “và có những tuần lễ mà nhiều thập kỷ xảy ra”. Mặc dù tính xác thực của câu trích dẫn bị nghi ngờ, nhưng tiền đề của nó không thể đúng hơn khi nói đến cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraine.

Một năm kể từ khi Tổng thống Nga Vladimir Putin khởi động cái gọi là “chiến dịch quân sự đặc biệt”, thế giới đã thay đổi sâu sắc—theo một số cách, có lẽ là không thể đảo ngược. Cuộc xâm lược ngày 24 tháng 2 năm 2022 đã khơi dậy ý thức mới về mục đích ở châu Âu và liên minh quân sự phương Tây rộng lớn hơn do Hoa Kỳ lãnh đạo. Cuộc chiến đã làm đảo lộn nền kinh tế thế giới và tạo ra một thực tế năng lượng mới ở châu Âu. Nó đã thúc đẩy việc di tản lớn nhất và nhanh nhất của người dân trong nhiều thập kỷ. Nó thậm chí đã bắt đầu ảnh hưởng đến suy nghĩ địa chính trị xung quanh các sự kiện chưa xảy ra.

Một năm đã qua, và đây là những hậu quả quan trọng nhất của cuộc chiến cho đến nay.

Một NATO hồi sinh

Khi Putin bắt đầu đặt nền móng cho cuộc xâm lược Ukraine, ông đã chỉ ra điều mà ông cho là mối đe dọa hiện hữu do sự mở rộng của NATO vào không gian hậu Xô viết. Điều từng là nỗi sợ hãi của Putin giờ đã trở thành một lời tiên tri tự ứng nghiệm: Kết quả của cuộc xâm lược Ukraine là liên minh quân sự phương Tây sẵn sàng mở rộng hơn nữa với sự gia nhập chưa rõ ràng của Phần Lan và Thụy Điển (mặc dù việc gia nhập của Thụy Điển đang bị Thổ Nhĩ Kỳ kiểm soát với quyền phủ quyết).

Việc mở rộng NATO như vậy sẽ là không thể tưởng tượng nổi vào thời gian chỉ một năm trước. Phần Lan và Thụy Điển, từ lâu được coi là vùng đệm giữa phương Tây và Nga, là những quốc gia trung lập từ lâu đã tránh xa các liên minh quân sự—một hiện trạng được đa số người dân các nước này ủng hộ. Nhưng cuộc xâm lược Ukraine của Matxcơva đã phơi bày lỗ hổng của họ và dường như chỉ sau một đêm, dư luận hai nước bắt đầu ủng hộ tư cách thành viên NATO.

Cựu Thủ tướng Phần Lan Alexander Stubb nói: “Phần Lan khó có thể nhanh chóng gia nhập NATO nếu không có Putin,” mặc dù đó không phải là tất cả những gì ông cho rằng nhà lãnh đạo Nga đã vô tình đạt được. Cuộc xâm lược Ukraine không chỉ thúc đẩy sự mở rộng của liên minh mà còn dẫn đến sự đầu tư hơn nữa giữa các thành viên – đáng chú ý nhất là Đức và Ba Lan, cả hai đều đã tăng đáng kể chi tiêu quốc phòng. Thật vậy, tất cả các thành viên NATO đang đi đúng hướng để thực hiện các hướng dẫn của liên minh về chi tiêu ít nhất 2% GDP quốc gia của họ cho quốc phòng; thậm chí họ còn nói về việc vượt quá con số đó.

Trong khi những đơn xin gia nhập NATO của Ukraine đã bị từ chối, Kyiv vẫn được hưởng lợi từ sức mạnh quân sự của các thành viên, một số trong số đó đã cam kết viện trợ tài chính và quân sự giá trị hàng tỷ đô la.

Đó là sự trớ trêu trong cuộc chiến của Putin. Anders Fogh Rasmussen, tổng thư ký đầu tiên của NATO, cho biết một năm trước, “Putin muốn NATO có ít thành viên hơn. Bây giờ, do kết quả trực tiếp từ các hành động của ông ấy, Putin đã làm NATO đông đảo hơn”.

Một châu Âu mạnh mẽ hơn, đoàn kết hơn

Giống như NATO, Liên minh châu Âu đã thu hút sự quan tâm của các thành viên mới có triển vọng. Ukraine đã nộp đơn đăng ký thành viên trong vòng vài ngày sau cuộc xâm lược của Matxcơva, tiếp theo là Georgia và Moldova. Đến lượt mình, khối đã có được cảm giác thống nhất và mục đích mới; cho đến nay, EU đã thông qua chín gói trừng phạt nhắm vào các quan chức, ngân hàng, ngành công nghiệp của Nga, v.v. Vòng trừng phạt thứ 10 đang được thực hiện.

Các quan chức châu Âu thừa nhận rằng việc duy trì thỏa thuận giữa 27 thành viên của EU không hề dễ dàng, đặc biệt là khi đạt được sự ủng hộ của các chính phủ thân cận với Matxcơva hơn, chẳng hạn như Hungary. Nhưng nhìn chung, cuộc chiến ở Ukraine đã khơi dậy sự thống nhất của châu Âu và thậm chí còn cho phép Ba Lan, một quốc gia hậu Xô viết khác từng mâu thuẫn với Brussels về những vi phạm pháp luật của nước này, nổi lên như một bên chịu trách nhiệm đoàn kết toàn EU chống Nga xâm lược.

Trong khi hỗ trợ cho EU của Ukraine tư cách thành viên vẫn ở mức cao — bao gồm cả từ những người dường như không thể hỗ trợ, chẳng hạn như cựu Thủ tướng Anh và người đứng đầu Brexit, ông Boris Johnson — việc Kyiv gia nhập EU khó có thể xảy ra sớm. Tuy nhiên, theo cách nhìn của một số nhà quan sát, câu hỏi về tư cách thành viên EU là vấn đề khi nào, chứ không phải là có hay không. “Ukraine cuối cùng sẽ trở thành một thành viên của EU,” Stubb nói, và có dự đoán rằng ông cũng đã tính việc mở rộng EU sang Georgia và Moldova. “Khi ai đó cư xử hung hăng và bất hợp pháp như Putin đã làm, thì phần còn lại của chúng tôi sẽ tập hợp lại và hòa nhập”.

Cuộc khủng hoảng tỵ nạn lớn nhất trong nhiều thập kỷ

Một trong những hậu quả nghiêm trọng nhất của cuộc xâm lược của Nga là việc di tản của hàng triệu người Ukraine, trong và ngoài nước. Cho đến nay, hơn 8 triệu người tị nạn Ukraine đã được ghi nhận trên khắp châu Âu, theo cơ quan tị nạn của Liên Hợp Quốc, phần lớn trong số họ là phụ nữ và trẻ em (đàn ông Ukraine trong độ tuổi từ 18 đến 60 không được phép rời khỏi Ukraine). Con số này đại diện cho gần 20% dân số Ukraine trước chiến tranh, với phần trăm số người cao nhất hiện nay đang tỵ nạn ở nước láng giềng Ba Lan cũng như Đức và Cộng hòa Séc.

Beata Javorcik, nhà kinh tế trưởng tại Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Châu Âu, cho biết: “Đây là đợt di cư bắt buộc nhanh nhất kể từ những năm 1940, đồng thời lưu ý rằng việc mất nguồn nhân lực sẽ có tác động sâu sắc đến Ukraine và khả năng tái thiết của nước này khi chiến tranh cuối cùng cũng kết thúc. Nhìn chung, những người tị nạn “thường là những người trẻ hơn, có học thức hơn, nhiều doanh nhân hơn,” cô nói thêm. “Đây là những người mà Ukraine cần để tái thiết.”

Sự đan xen giữa kinh doanh và địa chính trị

Trước cuộc xâm lược của Nga, kinh doanh và địa chính trị phần lớn có thể tồn tại tách biệt với nhau. Có cảm giác rằng “bạn có thể giữ thương mại là thương mại và để mọi người xây dựng chuỗi cung ứng của họ, đầu tư, kiếm tiền từ bất cứ nơi nào có ý nghĩa để kiếm tiền, sản xuất mọi thứ ở bất cứ nơi nào có ý nghĩa để sản xuất mọi thứ, và sau đó để địa chính trị là địa chính trị và kinh doanh là kinh doanh”, Dmitry Grozoubinski, cựu nhà đàm phán thương mại tại Tổ chức Thương mại Thế giới và là người sáng lập trang web ExplainTrade cho biết.

Nhưng chỉ vài ngày sau cuộc xâm lược Ukraine của Điện Kremlin, rất nhiều doanh nghiệp trên khắp thế giới đã thông báo ý định ngừng hoạt động tại Nga. Grozoubinski nói: “Thay đổi lớn nhất xảy ra trong suy nghĩ của mọi người sau cuộc xâm lược Ukraine là ý thức địa chính trị có thể lấn át các cân nhắc kinh tế nhanh đến mức nào. “Bạn có các cơ quan quản lý yêu cầu các công ty đưa yếu tố địa chính trị vào phân tích rủi ro của họ, nhưng ngày càng có nhiều hội đồng quản trị [đang] làm điều đó,” một điều mà ông nói sẽ chứng tỏ có liên quan khi nói đến quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc.

Tuy nhiên, trong số hơn 1.500 công ty đa quốc gia tuyên bố tự nguyện rút khỏi thị trường Nga, chỉ khoảng 500 công ty đã hoàn toàn làm như vậy, theo danh sách do Đại học Yale tổng hợp.

Một phân tích khác gần đây do B4Ukraine, một liên minh gồm các tổ chức xã hội dân sự quốc tế và Ukraine, thực hiện, cho thấy trong số 3.000 công ty đa quốc gia, hơn một nửa vẫn tiếp tục làm ăn với Nga. Nhiều người trong số các công ty này có trụ sở tại các nước G7, theo báo cáo mới nhất của họ, “có khả năng làm suy yếu nỗ lực của nhóm này nhằm cắt giảm doanh thu của Điện Kremlin và hỗ trợ một Ukraine độc lập”.

Giảm bớt sự phụ thuộc vào dầu khí của Nga

Sau cuộc xâm lược của Nga, Châu Âu đã áp đặt lệnh cấm nhập khẩu dầu mỏ của Nga và đã giảm sự phụ thuộc vào khí đốt của Nga từ 35,7% vào tháng 2 năm 2022 xuống còn 12,9% hiện nay—một sự thay đổi là hệ quả của sáng kiến của Châu Âu cũng như của Matxcơva. Ngoài việc Điện Kremlin yêu cầu các khách hàng nước ngoài mua khí đốt của Nga bằng đồng rúp, trong một nỗ lực rõ ràng để hỗ trợ đồng tiền đang gặp khó khăn của Nga, công ty năng lượng Nga Gazprom đã tạm dừng vô thời hạn dòng khí đốt đến Tây Âu thông qua đường ống Nord Stream 1.

Trong khi sự sụt giảm mạnh về năng lượng của Nga đã làm dấy lên lo ngại về một cuộc khủng hoảng năng lượng trong mùa đông này, tác động của nó đang được cảm nhận trên khắp châu Âu, và nó cũng thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang các nguồn năng lượng thay thế, tái tạo.

“Các nước EU thuộc vùng Đông Âu”, Javorcik cho biết, “mà coi quá trình chuyển đổi xanh là thứ do Brussels áp đặt lên họ, đang thực sự chấp nhận quá trình chuyển đổi xanh vì nó đã trở thành vấn đề an ninh năng lượng. Đột nhiên, người ta nhận ra rằng không thể đạt được an ninh năng lượng bằng cách đa dạng hóa nguồn năng lượng theo địa lý; bạn cần đa dạng hóa các loại nguồn nói chung”.

Một nước Nga không hoàn toàn bị cô lập

Stubb, cựu lãnh đạo Phần Lan, nói: “Thực tế mà chúng ta phải đối mặt ở châu Âu là một nước Nga bị cô lập vĩnh viễn và đây sẽ là một vấn đề mang tính thế hệ.” Ngay cả khi chiến tranh kết thúc vào ngày mai, có thể sẽ mất nhiều thập kỷ, nếu không muốn nói là nhiều thế hệ, để niềm tin giữa Nga và phương Tây được khôi phục. Đối với người Ukraine, ngày đó có thể không bao giờ đến.

Malcolm Chalmers, phó tổng giám đốc tại viện nghiên cứu Royal United Services Institute ở London, cho biết: “Chúng tôi sẽ không thể ráp một quả trứng vỡ lại như cũ được nữa. “Bất cứ điều gì xuất hiện từ điều này sẽ rất khác so với năm 2021, bởi vì sự ngờ vực đối với Nga sâu sắc hơn rất nhiều”.

Nhưng sự đoàn kết với Ukraine cũng có giới hạn của nó. Như các cuộc bỏ phiếu của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đã chỉ ra rõ ràng, không phải tất cả các quốc gia đều sẵn sàng tham gia vào cuộc chiến này nhiều hơn những gì họ đã từng làm. Ấn Độ và Trung Quốc tiếp tục giữ quan điểm trung lập bề ngoài, cũng như hàng chục quốc gia khác đại diện cho gần một nửa dân số thế giới.

Chalmers cho biết thêm: “Cuộc khủng hoảng đã chỉ ra rằng hầu hết thế giới không liên kết vẫn không liên kết và trong một số trường hợp, vẫn nghiêng về phía Nga”. “Không có đồng thuận tầm quốc tế chống lại Nga; chỉ có đồng thuận của phương Tây chống lại Nga”.

Trọng tâm mới ở Đài Loan

Ngay cả khi Ukraine tiếp tục thống trị trọng tâm toàn cầu, các nhà lãnh đạo thế giới đã bắt đầu chú ý nhiều hơn đến Trung Quốc và những bài học tiềm năng mà nước này có thể thu được từ Matxcơva.

Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg nói với Nikkei Asia trong một cuộc phỏng vấn gần đây: “Bất kỳ nỗ lực nào của Trung Quốc nhằm thay đổi hiện trạng [ở Đài Loan] bằng cách sử dụng lực lượng quân sự sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với Đông Á”. “Nhưng nó cũng sẽ có những hậu quả đối với các đồng minh NATO và an ninh toàn cầu”.

Tất nhiên, có những khác biệt cơ bản giữa Ukraine và Đài Loan. Trong khi Ukraine là một quốc gia độc lập được quốc tế công nhận, Đài Loan thì không. Và trong khi sự gián đoạn thương mại giữa Nga và phương Tây đã được chứng minh là gây tổn hại đặc biệt cho nền kinh tế toàn cầu, thì một tranh chấp tương tự như vậy với Trung Quốc, quốc gia tự hào có nền kinh tế lớn gấp 10 lần Nga, sẽ là “ngày tận thế”, Grozoubinski nói.

Trong khi Putin và Tập Cận Bình là những nhà lãnh đạo rất khác nhau (“Tập Cận Bình là người kiên nhẫn và thông minh,” Stubb nói, trong khi “Putin thiếu kiên nhẫn và hấp tấp”), những sai lầm mà Putin mắc phải minh họa cho những gì có thể xảy ra nếu Tập Cận Bình chọn đi theo một lối đi tương tự đối với Đài Loan.

Stubb nói: “Nếu Putin đánh đến Kyiv trong vòng 48 giờ, thì Tập Cận Bình có thể nghĩ rằng: có lẽ tôi có thể làm điều tương tự ở Đài Loan. Nhưng bây giờ Tập Cận Bình hiểu rằng ông ấy không thể”.