Đã và sẽ còn điên vì… điện? (phần 2)
Nếu chịu khó theo dõi hoạt động của lĩnh vực năng lượng tại Việt Nam ắt sẽ nhận ra, trong vài thập niên gần đây, với sự hỗ trợ của chính quyền Việt Nam, điện là một lọai… “con tin” được Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) sử dụng để khống chế kinh tế – xã hội Việt Nam.
Bên cạnh việc báo công kèm theo… báo lỗ, vẽ ra viễn cảnh suy sụp của hệ thống cung cấp năng lượng nếu không chấp nhận trả thêm tiền điện để EVN có thể tái đầu tư và thu hút đầu tư phát triển nguồn điện, EVN còn dùng thêm chiêu… thiếu điện để đòi đủ thứ: Chẳng hạn đòi xây dựng hàng loạt nhà máy đốt than nhằm cung cấp thêm điện, bất chấp các hậu quả tai hại cho môi sinh, môi trường khiến dân chúng bất bình, thậm chí nổi loạn như vụ nổi loạn tại huyện Tân Phong, tỉnh Bình Thuận hồi tháng 4/2015 (1), bất kể chuyện làm như thế sẽ khiến an ninh năng lượng quốc gia phụ thuộc vào công nghệ Trung Quốc, vào than nhập cảng,…
Ngoài dùng điện làm “con tin” để ép tăng giá điện, EVN còn liên tục doạ thiếu điện nên sắp hoặc sẽ phải cắt điện luân phiên, gây căng thẳng cho nhiều giới (đầu tư ngoại quốc, doanh nghiệp, tiêu dùng)… Hậu quả của kiểu hù dọa này tai hại tới mức hồi cuối 2018, Thủ tướng Việt Nam khi đó phải dọa lại: Anh nào nói cắt điện, tôi cách chức anh đó (3)! Sau đó, tuy điện không bị cắt theo hình thức luân phiên nhưng thỉnh thoảng, lãnh đạo EVN và Bộ Công Thương vẫn thản nhiên đưa ra cảnh báo thiếu điện, dọa sẽ cắt điện luân phiên (4). Chưa thấy Thủ tướng nào (cả tiền nhiệm lẫn đương nhiệm) cách chức “anh” nào ở EVN, ở Bộ Công Thương, đã là… “đồng chí” thì đâu dễ xuống tay với nhau!
***
Việt Nam có thể thiếu điện không? Dường như là không. Ngoài nguồn điện từ các nhà máy sử dụng than, dầu, khí đốt, sức nước phát điện, trong khoảng mười năm gần đây, Việt Nam có thêm rất nhiều nhà máy phát điện từ việc khai thác ánh sáng mặt trời, gió,… (cùng với thủy điện, địa nhiệt – khai thác sự phân rã phóng xạ của khoáng chất, tái chế rác, hydrogen,… được gọi chung là năng lượng tái tạo hay điện xanh, hoặc điện sạch khác với điện bẩn – khai thác nguyên liệu hóa thạch để phát điện). Tính đến hết năm ngoái, điện sạch chiếm 26,4% tổng công suất điện ở Việt Nam. Nếu tính riêng nguồn điện từ mặt trời và gió thì tỉ lệ này là 12,8%.
Do lợi thế về đặc điểm địa lý, triển vọng phát triển điện sạch, đặc biệt là sản xuất điện từ ánh sáng mặt trời, gió tại Việt Nam rất lớn, giới đầu tư (bao gồm cả doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp ngoại quốc) đã nhanh chóng rót tiền vào các dự án năng lượng tái tạo. Tổng vốn đầu tư vào những dự án này được ước đoán đã lên đến hàng tỉ Mỹ kim. Tuy nhiên xu hướng này đã chựng lại vì… chính sách. Đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo không dễ nhận được ưu đãi về giá bán điện từ… chính phủ do Bộ Công Thương – bộ trước giờ vẫn đỡ cà… đầu lẫn… đuôi cho EVN – tham mưu. Không được bán điện theo giá ưu đãi thì phải bán điện cho EVN theo giá do EVN ấn định.
Trong khi nhiều doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất điện bằng năng lượng tái tạo điêu đứng vì giá mua điện do EVN ấn định quá thấp thì mới đây, Bộ Công Thương ban hành thêm “khung giá mua điện” cho các nhà máy sản xuất điện từ năng lượng tái tạo sau khi thời gian mua điện theo giá ưu đãi đã hết. “Khung giá mua điện” mới ban hành thấp hơn từ 20% đến 30% theo giá mua ưu đãi trước đó. “Cửa” cho các dự án phát điện từ năng lượng tái tạo vốn đã hẹp giờ được dự báo là còn hẹp hơn (5).
***
Hàng tỉ Mỹ kim đã đầu tư vào những dự án phát điện từ năng lượng tái tạo đồng nghĩa với việc có thể tiết kiệm hàng tỉ Mỹ kim cho công quỹ (EVN là tập đoàn nhà nước nên bản chất vốn đầu tư vào các dự án của EVN là công quỹ), thế thì tại sao tư nhân hay ngoại quốc đầu tư phát triển nguồn điện từ năng lượng tái tạo lại gian nan, thậm chí trong hai năm vừa qua lại gặp nhiều rủi ro và thường xuyên bị nguy cơ phá sản đe dọa như vậy? Còn một điểm khác quan trọng hơn cần lưu ý, trong bối cảnh như hiện nay và sắp tới, không chỉ có giới đầu tư vào những dự án phát điện từ năng lượng tái tạo bị đe dọa mà kinh tế – xã hội Việt Nam cũng bị đe dọa bởi đang cố tình đi ngược chiều với những Hội nghị Thượng đỉnh về khí hậu toàn cầu (COP).
Bởi giá phải trả cho việc tự do thải CO2 càng ngày càng đắt, giảm thải CO2 để kềm giữ nhiệt độ toàn cầu, qua đó giảm thiểu thiệt hại nhân mạng và tài sản do thời tiết cực đoan khiến thiên tai khốc liệt hơn đã trở thành nỗ lực chung của nhân loại. Tuy nhiên giá phải trả cho việc áp dụng các biện pháp giảm thải CO2 không rẻ chút nào nên không phải quốc gia nào cũng muốn thực thi. Song, nếu không tiến hành đồng bộ, nỗ lực giảm thải CO2 sẽ không đạt mục tiêu mong muốn (giữ để nhiệt độ toàn cầu chỉ tăng thêm 1,5 độ C vào cuối thế kỷ này). Đó là lý do thông qua các COP, cộng đồng quốc tế vừa thuyết phục các quốc gia thải nhiều CO2, vừa hỗ trợ và áp đặt một số chế tài nhằm thúc ép giảm thải.
Chẳng hạn tháng 7 năm 2021, Liên hiệp châu Âu (EU) – khu vực đi đầu trong cuộc vận động giảm thải CO2 – thông qua “Fit for 55 package” – gói chính sách để đến 2030 đạt được mục tiêu là giảm tối thiểu ‘55%’ lượng CO2 gây ra hiệu ứng nhà kính so với năm 1990 (6). Theo đó, EU sẽ áp “Carbon Border Tax” (thuế carbon) lên hàng hóa của những quốc gia có mức thải CO2 cao hơn mức thải CO2 của các quốc gia thành viên EU nhằm bảo đảm sự công bằng trong cạnh tranh giữa hàng hóa của những quốc gia nỗ lực thực thi việc giảm thải CO2 (phải chi nhiều hơn, giá thành cao hơn) với những quốc gia lờ đi, không áp dụng các biện pháp giảm thải CO2 (chi phí thấp hơn, giá thành rẻ hơn).
Khi EU – một trong những thị trường quan trọng nhất đối với nhiều quốc gia trên thế giới – dùng thuế carbon như hàng rào thương mại thì dù muốn bảo vệ môi trường hay không nhiều chính phủ vẫn buộc phải tính đến chuyện giảm thải CO2 để sản xuất trong nước không đình đốn, tỉ lệ thất nghiệp không tăng, duy trì được nguồn thu từ xuất cảng… Dẫu không nằm trong nhóm dẫn đầu về phát thải CO2 nhưng Nam Hàn đã thử tính toán tác động của thuế carbon nếu không nỗ lực điều chỉnh mức độ thải CO2 của các ngành công nghiệp Nam Hàn (thép, nhôm, điện, xi măng, phân hóa học,…). Viện Chính sách kinh tế đối ngoại Nam Hàn (KIIEP) ước đoán, nếu EU áp mức thuế 30 euro/tấn CO2 thì các doanh nghiệp Nam Hàn phải trả thêm khoản tiền tương đương 1 tỷ Mỹ kim/năm.
Muốn thoát thuế carbon khi xuất cảng hàng hóa sang EU vào năm 2026, các doanh nghiệp Nam Hàn phải cải tiến công nghệ để giảm thải CO2, chuyển sang sử dụng các dạng năng lượng mới như điện gió, năng lượng mặt trời, năng lượng hydro,… Cho dù chuyển đổi phương thức cung cấp năng lượng trong vòng năm năm là hết sức khó khăn nhưng Nam Hàn không thể quay lưng lại với những thị trường như EU nên năm ngoái, Nam Hàn ban hành “Luật căn bản về trung hòa carbon và tăng trưởng xanh nhằm đối phó với biến đổi khí hậu”. Nam Hàn hi vọng việc chính phủ trực tiếp thúc đẩy chuyển đổi phương thức cung cấp năng lượng, xây dựng các cơ sở năng lượng tái tạo, sẽ giúp doanh nghiệp Nam Hàn có thể thuyết phục EU nới tay khi thuế carbon đến hạn phải thu (7)…
Chuyện Việt Nam bất chấp các cam kết với cộng đồng quốc tế vào năm 2021 tại COP thứ 26 (giảm mức thải CO2 để đến 2050 đạt mức “phát thải ròng bằng 0” – nghĩa là giảm thải CO2 đến mức tối đa và trồng rừng, ứng dụng công nghệ thu hồi carbon,… để cân bằng với lượng CO2 đã thải ra môi trường) [8], vẫn tiếp tục thúc đẩy các kế hoạch sử dụng than để phát điện cho đến 2030 cũng như thu hẹp kích thước của các kế hoạch phát triển năng lượng tái tạo đã khiến cộng đồng quốc tế chưng hửng, thất vọng tràn trề (9). Đã và sẽ còn điên vì… điện không đơn thuần chỉ do giá điện! EVN có thể chỉ vì lợi ích của riêng EVN nhưng chẳng lẽ chính quyền Việt Nam cũng chỉ vì lợi ích của EVN, không biết làm gì với EVN và không cần bận tâm đến những rủi ro đe dọa cả quốc gia?
Chú thích
(1) https://tuoitre.vn/dan-chan-xe-tren-ql1-phan-doi-nha-may-dien-gay-o-nhiem-733994.htm
(2) https://thanhnien.vn/trung-quoc-do-von-vao-nhiet-dien-than-viet-nam-185767260.htm
(3) https://plo.vn/neu-de-mat-dien-se-bi-cach-chuc-post511613.html
(4) https://kinhtedothi.vn/nguy-co-thieu-dien-hien-huu-va-giai-phap-can-co.html
(7) http://world.kbs.co.kr/service/contents_view.htm?lang=v&menu_cate=business&id=&board_seq=407008
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
Lưu ý: Chỉ thành viên của blog này mới được đăng nhận xét.