Vì sao hàng chục triệu người Mỹ tiến tới việc chấp nhận chủ nghĩa độc tài của Trump?

28/12/2020

UC Berkeley

Tác giả: Edward Lempinen

Dịch giả: Trần Ngọc Cư

7-12-2020

Hơn một tháng trôi qua kể từ cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ, một cuộc chạy đua căng thẳng gay gắt, trong khi các thiết chế chính trị của quốc gia từng ngày tiến đến việc chấp nhận kết quả là Joe Biden của Đảng Dân chủ trở thành người chiến thắng đối với Tổng thống đương nhiệm Donald Trump của Đảng Cộng hòa. Nhưng Trump không nhìn nhận thất bại cũng không xúc tiến việc bàn giao – và dường như, điều này được sự hưởng ứng của hàng triệu người ủng hộ ông.

Các con số, có lẽ, không nói dối: Kết quả được các quan chức của cả hai đảng chứng nhận cho thấy, Biden đã đánh bại Trump với hơn 7 triệu phiếu bầu. Tuy nhiên, ngay từ khi các phòng phiếu vừa đóng cửa, Trump đã khiến cả nước choáng váng với những lời tuyên bố thiếu bằng chứng, rằng ông đã bị cướp mất chiến thắng, do gian lận tràn lan, khiến hiện nay chỉ có 15% trong số 74,1 triệu cử tri của ông nói rằng chiến thắng của Biden là hợp pháp.

Làm thế nào chúng ta giải thích việc đông đảo quần chúng bác bỏ các tiến trình dân chủ và từ chối một thực tế đã được xác minh? Trong một loạt cuộc phỏng vấn, các học giả đại học Berkeley trên nhiều lĩnh vực khác nhau cho rằng, đây là một câu chuyện không chỉ về những con số, mà là tác động qua lại rất phức tạp của xung đột giai cấp và chủng tộc, bị làm trầm trọng thêm bởi sự tuyệt vọng và quĩ đạo đi xuống của xã hội [despair and social drift], đồng thời bị khuếch đại bởi các nền tảng truyền thông mới, hội tụ vào điều mà một số người coi là một hiện tượng tâm lý rất đáng lo ngại.

Một số ý kiến cho rằng, các thế hệ ngày càng mất an ninh kinh tế đã khơi dậy sự tức giận sâu sắc, khiến nhiều cử tri thuộc tầng lớp trung lưu và lao động da trắng ôm lấy Trump, cùng với những sai sót và tất cả cá tính của ông, vì ông dám thách thức nguyên trạng của Mỹ [the American status quo].

Adam Jadhav, một nghiên cứu sinh Tiến sĩ ngành địa lý, đã đến vùng nông thôn Henry, bang Illinois, nơi ông sống thời thơ ấu, để mở cuộc nghiên cứu thăm dò các động lực của chủ nghĩa dân túy nông thôn [the dynamics of rural populism]. Ông cho rằng mặc dù bức tranh ở đó phức tạp, nhưng một người bảo thủ cứng rắn đã nói với ông thẳng thừng, đại ý như sau:

Các phiếu bầu cho Trump là “một quả lựu đạn ném vào giới quyền lực [the establishment]”, ông nói với Jadhav. “Trump làm một số điều ngu ngốc, nói rất nhiều điều ngu ngốc, không ngậm miệng khi cần. [Nhưng] làm rung chuyển cả hệ thống là việc đáng làm”.

Những người khác nhận thấy lòng trung thành đối với Trump mãnh liệt và không thể lay chuyển đến mức nó tạo ra một lực hấp dẫn giống như một sự sùng bái [a cult].

Jennifer A. Chatman, một nhà nghiên cứu có ảnh hưởng về ngành lãnh đạo và văn hóa tổ chức, đồng thời là phó hiệu trưởng Trường Kinh doanh Hass của Đại học UC Berkeley cho biết: “Trump đã tuyên bố rằng ông ấy là ‘người được Thiên Chúa lựa chọn’ [the chosen one]”. Ống ấy nói rằng, ông là người siêu thông minh, một thiên tài… Ông đã tạo được hình ảnh của mình như một nhà lãnh đạo đang dọn dẹp Washington và là vị cứu tinh của mọi người, một cách thuyết phục đến nỗi không ai trong số những người ủng hộ ông có thể nhìn xa hơn nữa để thấy rằng trên thực tế, nhiều điều ông đang làm, hoàn toàn đi ngược lại nguyện vọng của họ.

‘Sự ngu dốt hợp lý’ đang định hình nền chính trị của chúng ta như thế nào?

Để hiểu lý do tại sao nhiều người bỏ phiếu bầu cho Trump một lần nữa sau bốn năm hỗn loạn chính trị có ý nghĩa lịch sử – với phản ứng thất bại của ông trước đại dịch, cú sốc kinh tế tàn khốc và khủng hoảng về công bằng chủng tộc – chúng ta cần phải hiểu các lực tác động đã đưa ông đến chiến thắng vào năm 2016.

Trong các sách xuất bản gần đây, các học giả Berkeley gợi ý rằng Trump đã chiến thắng với một liên minh phi thường của tầng lớp lao động và giới trung lưu da trắng Mỹ, những người bị thúc đẩy bởi sự phẫn uất là nền văn hóa và kinh tế đương đại không cho họ một sự công nhận và không tôn trọng công việc họ làm. Các ngành công nghiệp của họ đang thay đổi, công việc của họ bị chuyển ra nước ngoài hoặc bị mất đi vì tiến trình tự động hóa. Họ cho rằng người da đen, người Châu Mỹ-Latin, người Châu Á, và người nhập cư đang thăng tiến trước sự mất mát, thiệt thòi của họ.

Nhưng một số học giả Berkeley cho rằng đối với nhiều cử tri, việc ủng hộ Trump – hoặc bất kỳ nhà lãnh đạo nào – là một lựa chọn thụ động được hình thành trong một phạm vi không mấy hợp lý.

Gabriel Lenz, một chuyên gia về tâm lý chính trị, là tác giả của cuốn “Đi theo nhà lãnh đạo? Các cử tri thường phản ứng thế nào trước thành tích và chính sách của các chính trị gia” [Follow the Leader? How Voters Respond to Politicians’ Performance and Policies] (Nhà xuất bản Đại học Chicago, 2012). Lenz thấy quan điểm chính trị được định hình bởi một lực tác động gần như tầm thường: một sự thiếu ý thức vì thiếu quan tâm [an apathetic lack of awareness].

Các nhà nghiên cứu cho biết, nhiều người theo một đảng chính trị như theo một đội bóng nhà. Các giá trị của đảng có thể ít quan trọng hơn trong việc hình thành lòng trung thành so với truyền thống gia đình hoặc bản sắc chung và áp lực xã hội của một cộng đồng.

Hầu hết các cử tri ít dấn thân [low-engagement voters] chỉ đơn giản là tuân theo các tín hiệu của các nhà lãnh đạo đảng mà họ ưa thích. Nếu một nhà lãnh đạo nổi tiếng biết khai thác sự chia rẽ trong xã hội, họ sẽ phân cực và đứng về một phía. Nếu nhà lãnh đạo nhắm vào những cảm xúc như đau buồn hoặc tức giận, thì niềm đam mê của họ sẽ được khơi dậy mãnh liệt.

Lenz và các nhà khoa học chính trị khác gọi đó là “sự ngu dốt hợp lý” [rational ignorance].

Lenz nói: “Đấy là điều khó tin đối với những người say mê chính trị, nhưng hầu hết mọi người đều có những điều tốt đẹp hơn trong đời để làm hơn là chú ý đến chính trị. Nếu bạn hỏi, ‘Làm thế nào, sau bốn năm qua, người ta vẫn còn muốn thêm nhiều thứ như thế này hơn nữa?’ Thì, người ta vì đảng phái. Đất nước đang phân cực. Và có gì chắc chắn rằng dân chúng quan tâm nhiều đến các chi tiết.”

Lenz cho biết, mặc dù hàng loạt báo chí thăm dò tác động của Fox News và môi trường truyền thông cánh hữu, tương đối ít người thực sự theo dõi chúng. Trên thực tế, người dân cũng thường không hiểu rõ về chính trị hoặc chính sách.

Ông viện dẫn nghiên cứu năm 2018 do ông đồng tác giả với Douglas J. Ahler, cựu nghiên cứu sinh Tiến sĩ tại Berkeley, hiện đang giảng dạy tại Đại học Tiểu bang Florida. Nghiên cứu kết luận rằng nhiều cử tri thậm chí không nắm bắt được tính cách cơ bản của đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ.

Ahler viết với đồng tác giả Gaurav Sood, một nhà khoa học xã hội độc lập: “Dân chúng phạm phải những lỗi hệ thống to lớn khi đánh giá thành phần của các đảng. Ví dụ, người Mỹ tin rằng 32% đảng viên Dân chủ là đồng tính nam, đồng tính nữ hoặc lưỡng tính (thực tế chỉ có 6,3%) và 38% đảng viên Đảng Cộng hòa kiếm được hơn 250.000 đô la mỗi năm (thực tế chỉ có 2,2%)”.

Hơn nữa, họ viết, đảng Cộng hòa về cơ bản đánh giá quá cao tỷ lệ đảng viên Dân chủ là người Da đen, hoặc người vô thần; Các đảng viên Dân chủ đánh giá quá cao số lượng đảng viên Cộng hòa trên 65 tuổi. Những quan niệm sai lầm cơ bản này có thể làm gia tăng căng thẳng giữa đảng Dân chủ và đảng Cộng hòa, khiến nền chính trị có thể bị hướng dẫn bởi sự kiện phe này không thích phe kia hơn là đánh giá hợp lý các vấn đề.

Lenz giải thích: “Các quyền tự do và các giá trị dân chủ mà chúng ta có ở đất nước này – đó không phải là điều mà mọi người nghĩ đến hàng ngày”.

‘Tôi có ngu ngốc không? Tôi bị mù hay sao?’ 

Khi một nhà lãnh đạo được nhiều người ưa chuộng liên tục sử dụng sự chia rẽ và thông tin sai lệch để thúc đẩy mục tiêu của mình, những người trung thành với ông ta có thể xa dần các chuẩn mực dân chủ – và xa dần thực tế dựa trên sự thật [fact-based reality].

Chatman, chuyên gia về ngành lãnh đạo tại học viện Berkeley Haas, được đào tạo như một nhà tâm lý học xã hội. Bà nói, nghiên cứu đã chỉ ra rằng dân chúng có thể nghe theo những câu chuyện mà các nhà lãnh đạo kể cho họ. Nếu một nhà lãnh đạo đưa ra một lời hứa hấp dẫn, người nghe sẽ vẫn trung thành, ngay cả khi ông ta không thực hiện lời hứa đó.

Trump, Chatman giải thích, “đã tạo ra một luận điệu nói rằng, ‘Tôi là người xoay chuyển được tình thế. Tôi sẽ tát cạn đầm lầy. Tôi sẽ làm nổ tung cả Washington. Và vì vậy, bất kỳ ai bất mãn với chính phủ, hóa ra là rất nhiều người, đều thích luận điệu đó”.

Ảnh hưởng đó mở rộng được bao xa?

Biểu đồ A: QAnon là một giáo phái âm mưu kỳ lạ thống nhất trong niềm tin tưởng rằng Trump đang bảo vệ thế giới chống lại một mạng lưới rộng lớn những kẻ ấu dâm của quỉ Satan – bao gồm các đảng viên Đảng Dân chủ, các ngôi sao Hollywood và những người khác nằm trong “nhà nước ngầm” – những người này đang âm mưu buôn bán trẻ em và nói chung là đang đe dọa tự do.

Trump đã hoan nghênh sự ủng hộ của QAnon và đôi khi tweet lại các thông tin của họ. Một cuộc thăm dò gần đây cho thấy 56% đảng viên Đảng Cộng hòa hiện nay tin rằng những âm mưu không thể xảy ra của QAnon là đúng một phần hoặc đúng hoàn toàn. Chỉ 4% đảng viên Dân chủ đồng ý.

Theo quan điểm của Chatman, Trump là một người ái kỷ [narcicist]- hành động của ông chủ yếu nhằm mục đích thúc đẩy sự nổi tiếng và quyền lực của chính mình. Và các quá trình tâm lý được gọi là “sự quen dần” [habituation] và “leo thang cam kết” [escalation of commitment] ràng buộc những người ủng hộ với nhà lãnh đạo, bà nói, tạo cho chủ nghĩa Trump một số phẩm chất của một sự sùng bái.

Chatman giải thích: “Lòng trung thành to lớn của một người đối với một giáo phái là kết quả của sự leo thang từng bước nhỏ về cam kết cá nhân. Mọi người bắt đầu đồng hoá mình với nhóm và cảm thấy có trách nhiệm với các thành viên và đặc biệt là với người lãnh đạo. Họ sợ rằng việc đào ngũ của họ sẽ làm những người khác thất vọng, hoặc họ có thể bị nhóm này từ bỏ trong khi danh tính của họ đã bắt đầu gắn bó sâu sắc. Vì vậy, khi Trump không công bố hồ sơ thuế hoặc có quan hệ bất chính với một ngôi sao khiêu dâm hoặc lạm dụng quyền lực của mình, các đồng minh của ông vẫn tìm ra lý do để ủng hộ và trung thành nồng nhiệt.

“Mỗi khi một người ở lại với ông sau một trong số những hành vi vi phạm đó của Trump, họ sẽ khó rút ra hơn vào lần tiếp theo”, bà nói. “Họ có một loạt các cam kết ngày càng tăng và nếu họ rút ra, họ sẽ phải tự nói với chính mình, ‘Trước đây mình có ngu ngốc không? Mình bị mù không?’

“Ở lại với Trump và nói rằng, ‘Ồ, giới truyền thông, Đảng Dân chủ, họ không cho ông ta một cơ hội công bằng’ sẽ là một điều dễ dàng hơn và nhất quán hơn về mặt nhận thức. Đó là lý do tại sao chúng tôi không thấy bất cứ một chuyển động nào trong cơ sở hậu thuẫn của Trump”.

Miền Trung nước Mỹ: Cú sốc bị bỏ lại đằng sau

Năm 2017, khi Adam Jadhav trở về quê nhà cũ của ông ở thị xã Henry, Illinois (dân số 2.200), cuộc nghiên cứu ông đã tìm thấy một số căn bệnh xã hội được mô tả bởi Lenz và Chatman. Một số người khao khát những ngày tốt đẹp đã trôi qua. Một số nam thanh niên “căm phẫn” vì họ không còn chỗ đứng trong nền kinh tế địa phương.

Nhưng trong một bài báo xuất bản gần đây trên “Journal of Rural Studies” [Tạp chí Nghiên cứu Nông thôn], ông đã mô tả một điều gì đó tinh tế hơn: một nỗi tuyệt vọng lặng lẽ ở nông thôn.

Cách đây không lâu, thị xã Henry là một trục kinh tế ở trung tâm Illinois. Có những trang trại gia đình hoạt động mạnh mẽ và các ngành công nghiệp liên quan đến trang trại – các nhà máy sản xuất máy móc, nhà máy sản xuất lốp xe của Caterpillar Inc. Và thị trấn có 99% là người da trắng, điều này cho phép một sự phân biệt chủng tộc không thể cưỡng lại. Jadhav thường bị sách nhiễu vì cha anh, một mục sư giáo phái United Methodist, là một người nhập cư Ấn Độ.

Trong những thập kỷ gần đây, sự thay đổi đã quét qua Henry như một cơn bão trên thảo nguyên. Nền kinh tế đã xuống cấp. Cơ hội, của cải và dân chúng – đặc biệt là những người trẻ tuổi – đã chạy đến các thành phố lớn hơn. Các cửa hàng đã đóng cửa. Các nhà thờ đã đóng cửa. Và những người bị bỏ lại tiếc thương cho những gì đã mất.

Khi Donald Trump tranh cử vào năm 2016, Jadhav nói, khẩu hiệu “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại” đã tìm được khán giả. Không phải Trump nổi tiếng – đối với nhiều người, Jadhav nói, ông ấy có vẻ “là một ứng cử viên thiếu sót kinh khủng”. Tuy nhiên, Trump đã nói đến các giá trị và nỗi bất an của họ, còn Hillary Clinton thì không.

“Người ta đã nói với những cử tri nông thôn qua nhiều thế hệ rằng những ‘người khác’ ở thành thị đang qua mặt họ, cướp đi cơ hội khó kiếm được của họ một cách không công bằng – những người đó,” Jadhav nói, “có lẽ suốt bốn năm qua cảm thấy như thể người của họ bị tấn công ngay cả khi họ không thích anh chàng này bao nhiêu.”

Bây giờ Trump đã thua, điều gì sẽ xảy ra tiếp theo? Jadhav có hai hướng suy nghĩ.

Ông phát biểu một cách dè dặt về “các chiến tuyến đang được củng cố” và nói: “Tôi nghĩ chúng ta nên xem đây là một giai đoạn mới trong cuộc nội chiến cấp thấp”.

Nhưng đồng thời, nghiên cứu của ông vào năm 2017 cho thấy mọi người đang mở vòng tay chào đón, mặc dù một cách dè chừng, khi cư dân từ Mexico, Ấn Độ và Phi Luật Tân mang lại cuộc sống kinh tế mới cho Henry. Và hôm nay, các trang Facebook của những người liên hệ với Henry cho thấy họ đang lật sang trang khác đối với cuộc Bầu cử 2020.

“Các bài đăng mới nhất là ảnh Ngày Cựu chiến binh, ảnh Lễ tạ ơn và ảnh săn vịt”, anh cho biết. “Nói cho ngay, hầu hết mọi người đang tiếp tục sống cuộc đời của họ”.

Con đường đổi mới là kinh tế và tinh thần

Tác giả bảo thủ Steven Hayward, một giảng viên Luật Berkeley và là học giả thỉnh giảng tại Viện Nghiên cứu Chính quyền của Berkeley, lại nhìn về quá khứ để tìm kiếm chỉ dẫn cho tương lai. Ông nói, cuối những năm 1960 và đầu những năm 70 là thời kỳ biến động ở Hoa Kỳ, và quốc gia này đã bị rung chuyển bởi các vụ ám sát, đánh bom, bạo loạn và bất ổn trong khuôn viên các đại học. Tuy nhiên, cuối cùng, phần lớn cơn thịnh nộ đã tự tàn lụi.

Hayward tin rằng nhiều người thuộc tầng lớp lao động đã ủng hộ Trump vì ông dường như hiểu được cảm giác bị bỏ lại đằng sau của họ. Nhưng giống như các học giả khác, Hayward gợi ý chính quyền Biden sẽ mang tính truyền thống hơn, mang lại sự bình tĩnh có thể làm giảm bớt sự phân cực và xung đột “mệt mỏi” trong nhiệm kỳ tổng thống Trump.

Tuy nhiên, một số học giả cho rằng Đảng Dân chủ có trách nhiệm phải sửa chữa sự chia rẽ văn hóa – bởi vì họ đã giúp tạo ra nó. Nhà xã hội học Berkeley Neil Fligstein cho biết phe Dân chủ ngày càng mất ý thức liên minh với những người ở nông thôn của Mỹ và các khu vực công nghiệp đang xuống dốc, và hậu quả là họ bị coi là giới tinh hoa xa cách, kiêu ngạo.

Fligstein, một chuyên gia về xã hội học kinh tế, nói: “Mọi người lo lắng về công ăn việc làm và tiền thuê nhà”. Để phục hồi sự kết nối với những người bị bỏ quên, đảng Dân chủ có thể sẽ tăng mức lương tối thiểu 15 đô la một giờ trên cả nước và đầu tư vào cơ sở hạ tầng tạo ra việc làm và các lợi ích môi trường.

Fligstein nói: “Chúng ta cần phải xây dựng lại toàn bộ hệ thống điện lực. Chúng ta cần đầu tư vào việc xây dựng các máy phát điện gió và sau đó trang bị thêm các ngôi nhà và tòa nhà để sử dụng năng lượng hiệu quả. Chúng ta cần xây dựng lại hệ thống đường cao tốc. Trump từng nói rằng ông sẽ làm điều đó và ý tưởng này vẫn còn được nhiều người rất ưa thích. Và tất cả những điều này đều đòi hỏi nhiều công sức”.

Trong khi đó, Jadhav vượt ra khỏi phạm vi chính trị và kinh tế để hướng tới một cái gì gần như tâm linh.

Nông thôn Mỹ – đất nước của Trump – phải phản tỉnh về các vấn đề của chính mình và về con đường đổi mới, ông nói. Để làm được điều đó, nông thôn phải từ bỏ niềm tin vào chủ nghĩa tư bản không được kiểm soát, từ bỏ sự thù địch phản xạ của nó với chính phủ và từ bỏ quyền tối cao của người da trắng.

Đồng thời, ông nhận thấy nhu cầu thiết yếu về sự gắn kết giữa người dân miền biển và người dân vùng trung tâm, người dân thành thị và người dân nông thôn.

Nếu không có điều đó, Jadhav thấy “một thảm họa đang diễn ra từ từ ”, với các nền văn hóa Mỹ xung khắc đánh nhau không ngừng từ chu kỳ bầu cử này đến chu kỳ bầu cử khác – và mọi người đều đánh mất cơ hội tiến bộ.

Ông nói: “Tôi ghét sử dụng ẩn dụ về ung thư, nhưng chính trị Mỹ có một di căn sâu xa. Bạn không thể nhắm mắt bỏ qua. Và sự giả vờ rằng nó không phải là ung thư sẽ không làm cho nó biến mất“.