Đừng bị ám ảnh bởi chứng hoang tưởng tả khuynh

30/11/2019

Hoàng Dũng/ Nguyễn Tiến Dũng

30-11-2019

Các tác giả của bản kiến nghị (11 người chứ không phải 12 như ban đầu vì PGS TS Nguyễn Tiến Dũng cho biết ông bị ghi tên khống vào văn bản kiến nghị, bất chấp ông đã nói rõ không đồng ý) chủ trương loại bỏ Francisco de Pina và Alexandre de Rhodes ra khỏi danh sách đặt tên đường, trường học ở Đà Nẵng, đưa ra mấy lý do sau: 1. Alexandre de Rhodes không phải là người chế tác chữ Quốc ngữ; 2. Alexandre de Rhodes công kích Nho, Lão, Phật; và 3. Alexandre de Rhodes “âm mưu dẫn quân viễn chinh Pháp tới xâm lược nước ta”.

Tôi sẽ lần lượt bàn về cả ba lý do đó.

Về lý do thứ nhất: Ngày nay giới nghiên cứu dễ dàng đồng ý với nhau rằng chữ Quốc ngữ không phải là sản phẩm của Alexandre de Rhodes và Từ điển Việt Bồ La của ông đã thừa hưởng công lao của những giáo sĩ đi trước. Nhưng không có nhà nghiên cứu hiểu biết nào lại sổ toẹt công lao của Alexandre de Rhodes đối với chữ Quốc ngữ. Từ điển Việt Bồ La ghi một cái mốc quan trọng trong lịch sử chữ Quốc ngữ, nhất là trong điều kiện hai cuốn từ điển Việt Bồ của Gaspar de Amaral và Bồ Việt của Antonio Barbosa đã thất truyền, đó là sự thực mà chỉ những ai cố tình nhắm mắt trước lịch sử mới có thể phủ nhận.

Về lý do thứ hai: Cũng dễ dàng đồng ý quả nhiên Alexandre de Rhodes chê bai nặng lời các tôn giáo khác. Nhưng đó là hạn chế khó tránh không phải chỉ riêng Alexandre de Rhodes. Cần nhớ, ông sống cách đây bốn trăm năm và đừng đứng trên quan điểm của thế kỷ 21 để gò người xưa vào khuôn khổ tư tưởng ngày nay. Có lẽ nào chúng ta không cần biết ơn một người do họ có hạn chế về tư tưởng?

Ngày nay gần như không có một đô thị nào trong nước không có tên đường Lê Thánh Tôn. Thế mà chính Lê Thánh Tôn chủ trương độc quyền tư tưởng Tống Nho và thi hành chính sách hạn chế Phật giáo, đến nỗi Trần Quốc Vượng phải phê phán: “Phải công nhận triều Lê mê tín Tống Nho đến thế là cùng” (Trần Quốc Vượng, “Về Lê Thánh Tông – mấy điều giải ảo hiện thực lịch sử Việt Nam thế kỷ XV”, trong Nguyễn Huệ Chi (chủ biên) 1998. Hoàng đế Lê Thánh Tông – nhà chính trị tài năng, nhà văn hoá lỗi lạc, nhà thơ lớn. Hà Nội: Khoa học xã hội). Có nên vin vào cớ này để xóa tên đường Lê Thánh Tôn hay không?

Về lý do thứ ba: Đây là lý do quan trọng nhất. Các tác giả bản kiến nghị dẫn câu sau đây của Alexandre de Rhodes trong cuốn Divers voyages et missions (Các cuộc hành trình và truyền giáo), xuất bản tại Paris năm 1653: “J’ai cru que la France, étant le plus pieux royaume du monde, me fournirait plusieurs soldats qui aillent à la conquête de tout l’Orient, pour l’assujetter à Jésus Christ” [lẽ ra, nếu trích cho trọn câu thì phải thêm “[…] et particulièrement que j’y trouverais moyen d’avoir des Évêques, qui fussent nos Pères et nos Maitres en ces Églises.”] với lời dịch của giáo sư Hoàng Tuệ: “Tôi nghĩ nước Pháp, vương quốc mộ đạo nhất, có thể cấp cho tôi binh lính để chinh phục toàn phương Đông, đặt nó dưới quyền Jésus Christ”, từ đó khẳng định: “[…] Alexandre de Rhodes là người có ý định xin vua Louis XIV của Pháp cung cấp binh lính để chinh phục phương Đông”.

Chỉ xin nhắc lại đôi ba sự kiện liên quan. Nhà nghiên cứu Nguyễn Ðình Ðầu đã dịch lại: “Tôi tin rằng nước Pháp là nước ngoan đạo nhất thế giới, sẽ cung cấp cho tôi nhiều chiến sĩ để chinh phục toàn phương Ðông và đặt dưới quyền trị vì của Ðức Giêsu Kitô, và đặc biệt tại Pháp, tôi sẽ tìm cách có được Giám mục, các ngài sẽ là cha và là thầy chúng tôi tại các Giáo hội này” (tức là Ðàng Ngoài và Ðàng Trong).

Ông Nguyễn Ðình Ðầu nói thêm: “Nếu đọc nguyên đoạn trích trên đây, ta mới hiểu chữ chiến sĩ có nghĩa bóng là thừa sai (đối với giám mục là cha và thầy họ). Còn “chinh phục toàn phương Ðông” là để cho “nước Cha trị đến”, chứ không phải để cho Pháp đến thống trị. “Chinh phục” hiểu theo nghĩa tôn giáo, chứ không phải chính trị. Vì ngộ nhận trên, người ta mới gán cho chữ Quốc ngữ “còn có ý nghĩa chính trị” vậy!

Hồng Nhuệ (trong cuốn Hành trình và truyền giáo do Ủy ban Ðoàn kết Công giáo Thành phố Hồ Chí Minh xuất bản năm 1994, ở trang 263, 289) thì dịch: “Tôi tưởng nước Pháp là một nước đạo đức nhất thế giới, nước Pháp có thể cung cấp cho tôi mấy chiến sĩ đi chinh phục toàn cõi Ðông phương đưa về qui phục Chúa Kitô và nhất là tôi sẽ tìm được các giám mục, cha chúng tôi và thầy chúng tôi trong các giáo đoàn.” Và chú thích từ chiến sĩ ở đây: “Nói chiến sĩ Phúc Âm tức là các nhà truyền giáo, chứ không phải binh sĩ đi chiếm xứ xâm lăng”.

Cần lưu ý vào cuối tháng 3-1993, tại một cuộc Hội thảo “Tưởng niệm Alexandre de Rhodes, nhân 400 năm ngày sinh của ông” do Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam tổ chức tại Hội trường Viện Bảo tàng Cách mạng Việt Nam, Giáo sư Ðinh Xuân Lâm đề cập câu trên đây của Alexandre de Rhodes và dịch lại plusieurs soldats là “chiến sĩ truyền giáo”, coi như “lần cuối cùng đính chính lại sự lầm lẫn”.

Chính Chương Thâu (trong bài “Từ một câu chữ của Alexandre de Rhodes đến các dẫn dụng khác nhau”. Tạp chí Công giáo và Dân tộc ngày 15.3.1996), sau khi thuật lại những cách hiểu khác nhau về câu của Alexandre de Rhodes, đã kết luận: “Tóm lại, trở về chủ đề của bài viết này, ý kiến cá nhân tôi, sau khi phân tích so sánh các câu dẫn dụng từ một câu dịch nguyên văn của A. de Rhodes, tôi đồng ý với cách diễn giải của Hồng Nhuệ và của Nguyễn Ðình Ðầu. Ðọc kỹ toàn văn cuốn Hành trình và truyền giáo, chúng ta dễ dàng nhận thấy tư tưởng và nguyện vọng của nhà truyền giáo A. de Rhodes ở thế kỷ XVII này.”

Tôi lấy làm lạ: Trong 11 người ký tên, có đến bảy người chuyên về lịch sử, há chẳng biết câu trên đã được giới nghiên cứu lịch sử bàn luận ra sao? Ít nhất họ cũng phải thấy có nhiều người, mà toàn những vị có uy tín học thuật, hiểu khác họ, thì không thể tùy tiện dựa vào cách hiểu của mình lên án người xưa như thế.

Tôi đã phân tích không tránh né cả ba lý do. Nhưng vẫn thấy cần nói thêm: về mặt logic, đây là một văn bản viết cẩu thả. Kiến nghị đòi loại bỏ cả Francisco de Pina, nhưng nội dung chỉ tập trung vào Alexandre de Rhodes! Các vị không thấy cái lỗi sơ đẳng ấy sao?

Chữ Quốc ngữ đã là một thực thể trong văn hóa Việt Nam, muốn loại bỏ nó là một điều bất khả. Đầu thế kỷ 20, Đông Kinh nghĩa thục cổ động: “Chữ Quốc ngữ là hồn trong nước / Phải đem ra tính trước dân ta”. Một tuần sau khi đọc Tuyên ngôn độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký sắc lệnh cưỡng bức học chữ Quốc ngữ, coi là một bước quan trọng để diệt giặc dốt, trong điều kiện 95% dân số mù chữ. Và ngay cả bản kiến nghị của các vị cũng viết bằng chữ Quốc ngữ, chứ không phải chữ Nôm. Tất nhiên các vị giáo sĩ chế tác ra chữ Quốc ngữ chỉ để truyền giáo. Nhưng lẽ nào người Việt được hưởng ích lợi của chữ Quốc ngữ lại tỏ ra vô ơn do bị ám ảnh bởi chứng hoang tưởng tả khuynh?

GHI CHÚ: Nội dung bài được đăng trên Tuổi trẻ hôm nay nhưng lại nói tôi (Hoàng Dũng) bị ghi khống vào bản kiến nghị loại bỏ hai giáo sĩ Francisco de Pina và Alexandre de Rhodes.

Ảnh chụp màn hình bài báo Tuổi Trẻ