Bạn có thể yêu Putin hay nước Nga – không thể cả hai

29/12/2022

FAZ

Tác giả: Michael Martens từ Belgrade 

 Vũ Ngọc Chi chuyển ngữ

26-12-2022

140.000 người Nga đã bỏ nước đến Serbia kể từ tháng Hai. Dòng người này đã đặc biệt thay đổi Belgrade nói riêng – cũng như hình ảnh kỳ quặc về nước Nga mà nhiều người Serb có trong cuộc sống hàng ngày.

Trong vài tháng qua, Belgrade đã thay đổi với tốc độ có lẽ chưa từng có trong lịch sử lâu đời của nó, ít nhất là kể từ khi nhà cầm quyền bạo lực Slobodan Milosevic (1) bị lật đổ 22 năm trước. Lý do cho điều này là cuộc chiến ở Ukraine. Chính xác hơn, lý do là một số lượng lớn người từ Nga đã định cư tại thủ đô của Serbia kể từ cuộc xâm lược Ukraine gần đây của Nga.

Họ đến qua hai làn sóng. Làn sóng đầu tiên đến Belgrade ngay sau ngày 24 tháng 2, khi cuộc xâm lược mới nhất của Nga vào Ukraine bắt đầu. Nó bao gồm chủ yếu là những người Nga kiên quyết chống đối, những người không thể hoặc không muốn hòa giải lương tâm của họ với việc tiếp tục sống ở đất nước của những kẻ tội phạm.

Những người khác chủ yếu đến vì lý do kinh doanh, vì họ không muốn mất khả năng tiếp cận thị trường và các ngân hàng có mạng lưới quốc tế. Lợi ích thực dụng và ác cảm đạo đức đối với chế độ Nga thường được kết hợp với nhau. Họ phải duy trì hoạt động của công ty và không muốn con trai mình phải lớn lên trong xã hội phát xít mà Putin đã tạo ra ở Nga, một cặp vợ chồng thành công trong lĩnh vực CNTT cho biết. Hầu hết người Nga ở Belgrade không lo lắng về tài chính sống còn. Một số người Serb giờ đây phải lo lắng như vậy, vì dưới ảnh hưởng của nhiều người Nga nhập cư, giá thuê nhà ở Belgrade đã tăng lên gấp bội, ít nhất là ở những vị trí trung bình và tốt hơn.

Làn sóng nhập cư của người Nga thứ hai bắt đầu sau khi Putin tuyên bố động viên vào ngày 21 tháng 9. Nó hiện vẫn chưa giảm đi, mà trái lại còn gia tăng. Số lượng công dân Nga đăng ký tại Serbia đang tăng lên mỗi ngày. Theo Bộ Nội vụ Serbia, hơn 140.000 công dân Nga đã đăng ký thường trú tại Serbia chỉ riêng từ tháng 2 đến tháng 10, hầu hết mọi người trong số đó định cư ở Belgrade. Theo số liệu của Bộ Nội vụ, cũng có gần 23.000 người Ukraine và khoảng 5.500 người Belarus, hầu hết đều nói tiếng Nga. Tuy nhiên, gần 170.000 người này – hiện tại có thể nhiều hơn – không phân bố đều trên toàn thành phố và các vùng phụ cận với khoảng hai triệu dân. Họ chủ yếu ở trung tâm và những khu vực tốt hơn.

Đóng góp hào phóng, nhưng ẩn danh

Ví dụ, ở khu phố Vračar, gần Nhà thờ St. Sava, không thể không nghe thấy sự hiện diện của họ. Trong các cửa hàng, quán cà phê, trên đường phố, tiếng Nga được sử dụng ở khắp mọi nơi. “Một nửa số khách hàng là người Nga”, theo ước tính của một nhân viên thu ngân tại một siêu thị trên đường Ranke, nơi có thể dễ dàng được đặt tên Lenin hoặc Tolstoy thay vì nhà sử học Đức, tiếng Nga được nghe thấy rất nhiều ở đây. Nó đã trở thành ngôn ngữ thứ hai của Belgrade và người Nga là dân tộc thiểu số lớn nhất của thành phố.

Một hình vẽ từ truyện tranh của Gleb Puschew. Nguồn: Michael Martens

Việc Air Serbia tiếp tục thực hiện nhiều chuyến bay hàng ngày đến Moscow và nhiều chuyến bay hàng tuần đến Saint Petersburg, Kazan và Sochi đang góp phần vào sự phát triển của cộng đồng người Nga hải ngoại ở đây. Nói chung, tương đối dễ dàng để đến Serbia từ Nga. Tuy nhiên, các chuyến bay thường được đầy chỗ từ lâu.

Làn sóng thứ hai, bắt đầu sau lệnh động viên của Putin, được coi là ít mang tính chính trị hơn. Trong số họ có một số người Nga có lẽ ít chống Putin hơn là phản đối tác động của các chính sách của ông đối với cuộc sống của họ. Trong mọi trường hợp, họ không có ý định hy sinh mạng sống của mình trên chiến trường cho Putin.

Đôi khi có sự thù địch giữa những người di cư của làn sóng thứ nhất và thứ hai ở Belgrade. Những người Nga hoạt động chính trị của làn sóng đầu tiên cảm thấy phiền lòng trước chủ nghĩa cơ hội được cho là của đồng bào họ, những người ít hoặc hoàn toàn không phản đối rõ ràng. Nhưng chủ nghĩa cơ hội không phải lúc nào cũng là lý do cho sự dè dặt. Một nhà tổ chức của cộng đồng người Nga hải ngoại tường thuật rằng, một số người Nga đã hào phóng quyên góp cho các cuộc biểu tình của phe đối lập chống Putin nhưng cẩn thận không xuất hiện công khai vì họ vẫn còn người thân hoặc lợi ích kinh doanh ở Nga.

Vì cơ quan mật vụ của Serbia gần đây do Aleksandar Vulin đứng đầu, một chính trị gia rõ ràng thân Nga và là người ủng hộ trung thành của Tổng thống Aleksandar Vučić, nên sự thận trọng của họ là điều dễ hiểu. Họ không muốn bộc lộ quan điểm ở một đất nước mà người dân đã mở rộng vòng tay chào đón họ nhưng chính sách chính trị của họ thì chập chờn. Nhiều người Nga đã hiểu đủ tiếng Serbia để nắm bắt được những khẩu hiệu công khai ủng hộ Putin cũng như những giọng điệu ủng hộ Điện Kremlin liên tục trên các phương tiện truyền thông thân chính phủ của Serbia.

Truyện tranh để giảng giải

Mặc dù tác động lâu dài của dòng người Nga đến Serbia vẫn chưa được nhìn thấy, nhưng rõ ràng là nó có tác động. Một bức chân dung của nhà thơ quốc gia Ukraine Lesya Ukrainka đã được trưng bày tại trung tâm thành phố Belgrade vào ngày 15 tháng 12. Đó là một tác phẩm graffiti lớn hơn ngoài đời thực, được thực hiện bởi Anja Gladischev và Gleb Pushev, một cặp nghệ sĩ kết hôn từ Saint Petersburg, đến Belgrade trong làn sóng đầu tiên.

Vì những kẻ côn đồ người Serbia (hay những kẻ phát xít, như Gladishev nói) đã vẽ lên một bức vẽ trước đó, nên phiên bản thứ hai hiện được bảo vệ đằng sau một tấm chắn Plexiglas để mọi hình vẽ bậy có thể được nhanh chóng xóa sạch. Tuy nhiên, với các dụng cụ thích ứng, hình ảnh này cũng có thể bị phá hủy và sẽ không có gì ngạc nhiên nếu đó chính xác là điều sẽ xảy ra trong một sớm một chiều.

Cặp nghệ sĩ này cũng coi tác phẩm của chính họ là hình ảnh đối lập với nhiều bức chân dung của tội phạm chiến tranh người Serbia Ratko Mladić (2) trang trí các bức tường của Belgrade, một số trong số đó có lẽ không chỉ được thực hiện với sự hỗ trợ của nhà nước, mà ít nhất với sự khoan dung của nhà nước còn được bảo vệ khỏi bị tô vẽ. Giống như các nhà hoạt động Nga khác ở Belgrade, cả hai coi nhiệm vụ của họ là, nếu không chỉnh sửa, thì ít nhất nêu ra các câu hỏi về hình ảnh kỳ quặc về nước Nga mà nhiều người Serbia có trong các cuộc trò chuyện hàng ngày.

Gleb Puschew muốn giác ngộ người dân bằng truyện tranh. Nguồn: Michael Martens

Họ kiên tâm làm điều này. Nhiều người Nga ở Belgrade kể lại những cuộc gặp gỡ mà họ được chào đón một cách vui vẻ với những biểu lộ rằng, Serbia yêu Nga và Putin. Gleb Puschev sau đó thản nhiên trả lời rằng anh ta ghét Putin. Khi anh ta nói về nhà độc tài của Nga bằng những lời lăng mạ thô thiển (từ tiếng Nga có nghĩa là “phân”, mà anh ta thích sử dụng trong ngữ cảnh này, giống như trong tiếng Serbia, chỉ khác ở cách nhấn mạnh), điều này thường dẫn đến sự khó chịu. Pushev thường xuyên giải thích với những người đối thoại Serbia, rằng một người có thể yêu Putin hoặc Nga, nhưng không thể yêu cả hai.

Câu chuyện làm bối rối những người theo chủ nghĩa dân tộc

Bây giờ anh ấy ghi lại những trải nghiệm của mình với người dân địa phương trong truyện tranh. Trong một trong những câu chuyện bằng hình ảnh về sự nhạy cảm giữa Nga và Serbia này, anh mô tả cuộc gặp gỡ tình cờ với một sĩ quan Serbia trong một nhà hàng bán thức ăn nhanh. Trong khi hai người đàn ông đang đợi món pleskavica (một loại bánh mì kẹp thịt của người Serbia), họ bắt chuyện. “Tôi cố gắng giải thích cho mọi công dân Serbia rằng Putin là cái loại khốn kiếp nào”, Pushev viết dưới một trong những bức tranh anh vẽ cho cuộc đối thoại này.

Ông giải thích với người quân nhân Serbia, Putin là kẻ thù lớn nhất của người Nga. Khi viên sĩ quan trả lời rằng có Nazis ở Ukraine, Pushev, người đã sống ở Odessa một thời gian, đối đáp rằng tất nhiên có những người theo chủ nghĩa dân tộc ở Ukraine, giống như mọi nơi khác trên thế giới, và hỏi lại: “Ở Belgrade có hàng trăm graffiti với Ratko Mladić trên tường – điều đó có nghĩa là Serbia đã bị phát xít chinh phục?”

Những câu chuyện và câu hỏi như vậy khiến những người Serb theo chủ nghĩa dân tộc bối rối, chúng làm suy yếu thế giới quan của họ, trong đó người Mỹ là xấu xa, người Nga là tốt và chính họ là nạn nhân. Tiếng Serbia của Pushev và Gladischev vẫn còn rất vụng về và thô thiển, giống như hầu hết người Nga ở Belgrade, nhưng bước nhảy vọt từ ngôn ngữ Slav này sang ngôn ngữ Slav khác không quá lớn, và nhiều người Belgrad mới đã nỗ lực dự các lớp học. Chắc chắn họ sẽ sớm tiến bộ. Gladischev và Puschev sau đó có lẽ sẽ giải thích cho những người đối thoại Serbia của họ bằng ngôn ngữ của họ rằng, Putin không phải là anh hùng mà là tội phạm. Và những gì người Nga nói có trọng lượng đặc biệt đối với nhiều người Serb.

_________

Chú thích:

(1) Slobodan Milosevic là tổng thống của Serbia trong Nam Tư từ năm 1989 – 1997 và là tổng thống Cộng hòa Liên bang Nam Tư (bao gồm Serbia và Montenegro) từ năm 1997 tới 2000. Năm 2001, ông bị bắt và bị cho dẫn độ đến Den Haag, nhưng trước khi bị kết án, ông đã chết năm 2006 trong nhà tù của Tòa án Tội phạm chiến tranh quốc tế cho cựu Nam Tư.

(2) Ratko Mladić, thượng tướng chỉ huy quân đội Serb Bosnia, bị chính quyền Serbia bắt năm 2011 và cho dẫn độ đến Den Haag, nơi ông bị Tòa án Tội phạm chiến tranh quốc tế cho cựu Nam Tư năm 2017 kết tội vi phạm tội ác chiến tranh, tội ác chống lại loài người và diệt chủng và bị kết án tù chung thân.