Về bài thơ “Leo Đồi”, Gorman đọc trong Lễ nhậm chức tổng thống của Joe Biden

26/01/2021

Hoàng Dung

26-1-2021

Theo thông lệ, lễ nhậm chức Tổng thống 4 năm một lần, thỉnh thoảng đều có mục đọc Thơ. Năm nay, đặc biệt dành cho nhà thơ trẻ Amanda Gorman 22 tuổi, hiện sống tại Los Angeles, California, đọc bài thơ The Hill We Climb, và đã gây nhiều ngạc nhiên, thích thú, phấn kích đối với người Mỹ và cộng đồng thế giới. 

Amanda Gorman vừa tốt nghiệp 4 năm Đại học Harvard, được Mẹ là Joan Wicks, 1 cô giáo khuyến khích cô viết từ khi còn nhỏ và năm 2017 đã nhận được giải thưởng cũng như được phong là nhà thơ trẻ nhất của quốc gia.

Amanda Gorman có tập The One for Whom Food Is Not Enough,viết khi còn nhỏ (2015). Hiện có 2 tập thơ đang bán chạy nhất trên Amazon là The Hill We Climb và Change Sings: A Children Anthem (thơ thiếu nhi).

Bước lên sân khấu trước Điện Capitol của nước Mỹ vào buổi sáng ngày 20 tháng Giêng lạnh giá tại lễ nhậm chức của tân Tổng thống Joe Biden và Phó tổng thống Kamala Harris, nhà thơ trẻ Hoa Kỳ Amanda Gorman với trang phục của Prada – chiếc băng đô sa tanh màu đỏ và chiếc áo khoác hai dây màu vàng đã nhanh chóng khiến cô ấy trở thành một biểu tượng nghệ thuật – cô gái 22 tuổi, da đen nhỏ bé, được công chúng Hoa Kỳ sau đó gọi là ‘đa dạng và xinh đẹp’ ẩn núp trong bài thơ ‘The Hill We Climb’ đầy cảm hứng cô viết, mà chúng ta không thể không đọc lại sau đó.

Nguyên bài Thơ bắt đầu khi Tiến sĩ Jill Biden, hiền thê của Joe Biden, yêu cầu Amanda Gorman gửi một bài thơ để đọc tại lễ nhậm chức vào tháng 12 năm 2020, đóng góp vào chủ đề chung của lễ nhậm chức là “Nước Mỹ đoàn kết”. Ngày 30 tháng 12 năm 2020, Cô được thông báo đã được chọn lựa.

Gorman viết từ trong mùa đại dịch Covid-19, từ ngày 1.1.2021 cho đến 5 ngày sau, khi chứng kiến cuộc bạo loạn xảy ra tại điện Capitol chiều ngày 6.1, với những xúc động mãnh liệt trào dâng, và viết xong bài thơ ngay trong đêm đó. Gorman sử dụng một lượng lớn các ám chỉ và ngôn cách trấn an, cùng lấy 1 số ý tưởng trong nhạc kịch “History Has Its Eyes on You” của Hamilton Lin-Manuel Miranda, diễn ở Broadway năm 2015 và được Hamilton tán thưởng.

Bài thơ dài gồm 723 chữ, 17 khổ thuộc loại Thơ không vần (Blank verse poetry) nhưng chú trọng âm tiết, nhấn hoặc không trong mỗi câu Thơ theo nhịp độ (tempo) y như nhạc Rap hay, có thể nói bài Thơ này là một Rap poem. Đặc biệt thấy rõ khi trình bày, cô còn sử dụng cả body language để diễn tả, có thể nghe Cô đọc ở đây, rõ ràng và đĩnh đạc.

Amanda Gorman giải thích với báo New York Times rằng, tôi đã viết bài thơ, có tựa đề “The Hill We Climb”, vào đêm, ngay sau khi những kẻ bạo loạn tràn vào điện Capitol “Trong bài thơ của tôi, tôi sẽ không phủ nhận những gì chúng ta đã thấy trong vài tuần qua và tôi dám khẳng định là vài năm qua. Nhưng điều tôi thực sự khao khát làm trong bài thơ là có thể dùng chữ của mình để hình dung một cách mà đất nước chúng ta vẫn có thể xích lại gần nhau và vẫn có thể hàn gắn, tôi nghĩ rằng nước Mỹ cần phải hòa giải”. Và đây chính là tinh thần nước Mỹ với God will, sự thật và công lý cùng đạo đức công dân mà tác giả bài Thơ đã thụ hưởng được.

Thật vậy, Amanda Gorman tuy là một nhà thơ trẻ, nhưng có tầm nhìn về tính triết lý chính trị, một tầm nhìn ngoạn mục về nền dân chủ là một khát vọng – một điều của tương lai, dân chủ luôn phải được tôi luyện và đương đầu thử thách đe dọa bởi các thế lực mâu thuẫn, từ đó luôn bị trì hoãn, luôn nằm ngoài tầm với ngay cả trong các xã hội lấy dân chủ làm nguyên tắc điều hành việc nước.

Những biến động trong vài năm vừa qua, không phải là một sự đổ vỡ mà là một sự thật tàn nhẫn bất ngờ của lịch sử. Hãy đọc những gì Cô ấy viết, cùng suy gẫm những biến động thực tế vừa qua:

“We’ve seen a force that would shatter our nation rather than share it, would destroy our country if it meant delaying democracy. 

And this effort very nearly succeeded. But while democracy can be periodically delayed, it can never be permanently defeated.

In this truth, in this faith, we trust. For while we have our eyes on the future, history has its eyes on us.”… 

Thụy Mân dịch:

Chúng ta đã thấy một quyền lực có thể làm tan vỡ đất nước này,

thay vì chia sẻ nó.

Sẽ hủy diệt mảnh đất này khi nền dân chủ bị tổn thương. 

Và nỗ lực này gần như đã thành công.

Nhưng trong khi nền dân chủ bị trì trệ tạm thời,

nó sẽ không bao giờ có thể bị đánh bại vĩnh viễn.

Sự thật này, đức tin này, ta tin vào,

và khi ta mong ngóng đến tương lai, thì lịch sử vẫn dõi theo từng bước.

Thi ca, về mặt chuyên môn, lý thuyết thi trung hữu nhạc họa chưa đủ. Ở đây, còn bao gồm cả hoạt cảnh sân khấu sinh động, như một nhạc kịch thuở dựng nước, mang nét lịch sử và anh hùng ca, được nhắc nhở ở gần cuối bài Thơ, ở khổ 14 và 15: “So let us leave behind a country… will emerge battered and beautiful“, là hoài vọng nối kết viễn kiến trải dài, bao la đằm thắm.

Báo chí cùng các nhân vật quan trọng tại Mỹ đã nhận xét hình ảnh Amanda Gorman, một cô gái da đen nhỏ bé, ít ai biết đến trước đó, hôm đó như là ngôi sao đột phá, khoảnh khắc tỏa sáng so với các ngôi sao nổi tiếng Lady Gaga, Jennifer Lopez và Garth Brooks … Amanda Gorman, làm cử tọa phải há hốc miệng như tờ Los Angeles Times, hay đã “phỗng tay trên” chiếm đoạt tinh thần buổi lễ, như 1 tờ báo khác đã viết.

Bài Thơ đọc đúng lúc, hợp thời, đúng nơi, đúng chỗ với những từ ngữ thích hợp nhất, xuất phát từ tinh thần của Abraham Lincoln và Martin Luther King Jr. Đó là một bài thơ có nhịp độ, được đánh giá rất cao không những cho dịp đặc biệt này, mà nó sẽ còn tồn tại lâu dài, vượt thời gian và không gian sau đó. Và Gorman đã xuất hiện và đọc thơ như thế.

Trên Twitter, Dre Joanne Liu, cựu lãnh đạo tổ chức Y Sĩ Không Biên Giới, cho rằng bài thơ được đọc trong 5’43 giây nhưng là truyền cảm nhất trong thời gian dài của buổi lễ. Cựu Đệ nhất phu nhân Michelle Obama viết rằng, “lời thơ mạnh mẽ và sâu sắc nhắc nhở chúng ta về sức mạnh mà mỗi chúng ta nắm giữ trong việc duy trì nền dân chủ. Hãy tiếp tục tỏa sáng, Amanda! Tôi nóng lòng muốn xem Em làm gì tiếp theo”.

Cùng hoàn cảnh như Biden, Gorman đã phải vật lộn với trở ngại về phát âm (nói lắp) trong suốt thời thơ ấu, điều đó khiến thơ ca trở thành cứu cánh của cô. Theo cô, chữ nghĩa dồn trong thơ, thay cho tiếng nói, lặng lẽ chất chứa và quảng tải linh hồn thi nhân đến tha nhân, và chuyện đời đâu cũng thế, như chuyện Tái Ông Mất Ngựa ở phương Đông.

Cũng giống như ông Biden, Gorman có mục tiêu dài hạn là tranh cử Tổng thống năm 2036.

Tự ngàn xưa, hơn 4.000 năm trước, thi ca vốn đã là nguồn giải trí thiêng liêng và đầu tiên của con người, tận cho đến nay, với sứ mệnh đó, phác thảo bối cảnh xã hội, chuyển tải và gửi gắm thông điệp đến tương lai, như một tình yêu, niềm tin và hy vọng trong ánh mắt và nụ cười nhân thế.

Amanda Gorman nói, không thể làm ngơ trước những vết nứt thật sự cần được lấp đầy và đó là nguồn suối tươi mát chảy dài bất tận, chất chứa trong bài thơ “Lên Đồi” của cô và nguồn cảm hứng thụ hưởng cho tất cả chúng ta, những người yêu thơ và yêu chuộng tự do, dân chủ trên hành tinh này. (Bài Thơ này, được dịch qua 6 bản Việt ngữ, tất cả đều hay).

***

Sau đây là bản dịch của Đỗ Q Dân:

Khi ban mai đến

ta hỏi lại chính mình

tìm đâu ra ánh sáng

trong bóng tối không cùng?

Mất mát ta vẫn đang gánh gồng

biển cả ta rẽ sóng vượt qua

Ta đã can trường đi vào lòng địch

Ta đã hiểu yên tĩnh không hẳn là hòa bình

Những quy luật thông thường

những khái niệm

về cái được gọi là công chính

không phải lúc nào cũng là công-lý

Thế nhưng

bằng một cách nào đó

bình minh đã thuộc về ta

trước khi ta kịp nhận ra

Bằng một cách nào đó

ta đã trải nghiệm và chứng kiến

một quốc gia xây dựng dở dang

chứ không phải đã bị hủy phá

Chúng ta kế thừa một đất nước

và một thời đại

Có một cô gái Da Đen gầy gò

hậu thân của những kiếp người nô lệ

do một bà mẹ đơn chiếc dưỡng nuôi

Cô đã có thể mơ trở thành tổng thống

nhưng hôm nay chỉ đọc thơ cho một tổng thống

Vâng, toàn vẹn còn xa vời ta lắm

còn nguyên vẹn ta đã mất tự lâu rồi

nhưng điều đó không có nghĩa

ta đang cố thành lập một liên minh hoàn hảo

Ta chỉ cố trui rèn một liên minh có lý tưởng

Để xây dựng một đất nước

dành cho mọi người dân

dù từ văn hóa nào

dù mang màu da nào

dù tính cách thế nào

dù hoàn cảnh ra sao

Và ta hãy nhìn lên

nhưng đừng hướng mắt về

những gì chắn ngang ta

Hãy nhìn về phía trước

Hãy lấp hố cách ngăn

vì ta đã hiểu

nếu tương lai đất nước là quan trọng chính yếu

ta phải dẹp khác biệt

Vũ khí ta sẽ buông khỏi tay

để ta có thể nối vòng tay

tìm nhau

Ta không muốn gây họa, hại cho bất cứ ai

Ta muốn đem hòa hài cho tất cả

Hãy để quả đất, nếu chẳng còn ai khác, nói với ta sự thật:

Rằng dù khổ đau, ta vẫn trưởng thành

dù mang thương tích, ta vẫn hy vọng

dù mệt mỏi, ta vẫn cố gắng

Và nói rằng ta sẽ mãi còn sát cánh nhau, để chiến thắng

Không phải vì ta sẽ không còn thất bại

nhưng vì ta sẽ không còn gieo mầm mống rẽ chia

Hãy mượn lời kinh để hình dung

mọi người chúng ta được an nhàn tự tại

không bị binh quyền đàn áp

không bị ai làm ta sợ hãi

Nếu ta muốn sống cho xứng đáng

trong quãng đời của mình

thì đừng tìm thắng lợi bằng đao kiếm

mà bằng những chiếc cầu ta dựng lên

Đó là khoảng rừng thưa như đã hứa

Đó là ngọn đồi ta trèo lên

nếu ta đủ can đảm

Ấy chỉ vì

bản sắc Mỹ không chỉ là niềm tự hào ta thừa hưởng

mà còn là quá khứ ta bước vào

và phương cách ta sửa chữa

Ta đã thấy một lực lượng

có khả năng làm tan nát

thay vì chia sẻ

quốc gia của chúng ta

Và nếu đình trệ bước đường dân chủ

là hủy hoại đất nước

Nỗ lực kia thiếu chút nữa đã thành công

Nhưng lý tưởng dân chủ không thể thất bại vĩnh viễn

dù có những lúc bị đình trệ

Ta phải tin tưởng

vào sự thật này

vào niềm tin này

bởi khi ta nhìn vào tương lai

lịch sử cũng nhìn vào ta

Đây là thời kỳ ta phải chuộc lỗi lầm cho đúng

Ta đã sợ hãi ngay từ lúc khởi đầu

Ta đã không chuẩn bị tiếp nhận

cái giờ phút kinh hoàng như thế

Nhưng cũng từ đó ta đã tìm ra sức mạnh

viết nên một chương sách mới

để mang lại hy vọng và tiếng cười

cho chính mình

Cho nên nếu ta đã từng hỏi

làm sao có thể khắc phục được thảm họa?

thì giờ đây ta khẳng định

làm sao thảm họa có thể khắc phục được ta?

Ta sẽ không trở bước về đường cũ

mà sẽ đi về hướng của tương lai

Một đất nước bị xây xát nhưng vẫn còn nguyên vẹn

quảng đại nhưng dũng cảm,

mãnh liệt và tự do

Không ai có thể bắt chúng ta phải quay đầu

Hoặc hăm dọa bắt chúng ta ngừng bước

Bởi chúng ta biết

sự thiếu vắng hoặc biếng nhác của hành động

sẽ là gia tài ta để lại cho thế hệ sau

sai lầm của ta sẽ trở thành gánh nặng

Nhưng có một điều chắc chắn:

Nếu ta đưa khoan dung vào sức mạnh,

và sức mạnh vào quyền lực con người

tình thương sẽ trở thành di sản của ta

và đổi thay là quyền bẩm sinh của con cháu ta

Vậy ta hãy để lại một đất nước

tốt đẹp hơn đất nước ta thừa hưởng

Bằng từng hơi thở

từ vồng ngực như đồng đúc của ta

cái thế giới đang mang thương tích

ta sẽ nuôi thành kỳ diệu

Ta sẽ vươn lên

từ những chân đồi phủ cỏ vàng ở miền tây

Ta sẽ vươn lên

từ miền bắc đông gió lộng

nơi cha ông ta lần đầu thực hiện cuộc cách mạng

Ta sẽ vươn lên

từ những thành phố ven hồ

ở những tiểu bang miền trung tây

Ta sẽ vươn lên

từ miền nam nung cháy dưới nắng mặt trời

Ta sẽ tái thiết, sẽ hòa giải, sẽ phục hồi…

Và từ mỗi ngõ ngách đất nước đã có ghi

từ mỗi góc xó ta gọi là quê hương

dân ta, đẹp và đa dạng, sẽ xuất hiện

đẹp và tả tơi

Khi ban mai đến ta sẽ bước ra khỏi vùng tăm tối

rực lửa và không sợ hãi

Bình minh mới bừng nở khi được ta giải phóng

Vì ánh sáng bao giờ cũng có

Chỉ cần ta đủ dũng cảm để nhìn vào ánh sáng

Chỉ cần ta đủ dũng cảm để hóa thành ánh sáng