Quốc gia không đọc sách (Phần 2)

16/06/2021

Thái Hạo

16-6-2021

Tiếp theo Phần 1

Hôm qua tôi viết bài thứ nhất về chủ đề này, có nhiều bạn vào bình luận, nói cùng một ý rằng, các bạn ấy không đọc vì toàn sách định hướng, sách “lề phải”, các sách khai sáng bị kiểm duyệt và cấm đoán hết rồi. Có bạn còn nói “Hai mươi năm rồi không đọc một cuốn nào”, cũng vì những lý do như trên. Tôi thấy cần phải “đính chính” lại đôi chút nên quyết định viết mấy dòng này.

Trước hết, nhìn nhận như trên là thiếu công bằng. Đúng là sách vở ở VN bị kiểm duyệt, đôi khi thô bạo nữa, nhưng không phải vì thế mà những cuốn sách giá trị không được in ra, nếu không muốn nói là được in ra rất nhiều. Từ các sách văn học, văn hóa, giáo dục, xã hội học, nhân chủng, dân tộc học đến triết học và triết học chính trị v.v.. đều được in rất nhiều. Trong đó không ít cuốn rất “nhạy cảm”, tấn công thẳng vào các thể chế độc tài.

Tôi cảm nhận rằng, ở VN người ta kiểm duyệt chủ yếu các sách liên quan trực tiếp tới thể chế hiện hành. Và họ đặc biệt nhạy cảm với những cái tên tác giả, nhiều hơn là tác phẩm. Tuy nhiên, theo tôi những cuốn sách bị cấm ấy có nhiều cuốn cũng chưa hẳn đã là quan trọng đối với dân chúng VN bằng các sách nền tảng, vì chúng (sách nền tảng) cung cấp cho người đọc những hiểu biết “vô tư” nhưng sâu sắc và tất yếu sẽ chuyển biến mạnh mẽ về tư tưởng, thái độ và hành động. Tôi không nói rằng một số cuốn sách bị cấm hiện nay là không cần thiết, nhưng ở một góc độ nào đó, nó không quan trọng bằng nhiều ấn bản đang được lưu hành.

Vì đọc nó (sách bị cấm) người ta phần nhiều chỉ biết được “bộ mặt thật”, điều ấy tốt; tuy nhiên, nếu chỉ như thế thôi thì chưa đủ, thậm chí nếu không được trang bị nền tảng tư duy và các hiểu biết căn bản về tri thức văn hóa chính trị phổ quát trước đó, người ta có thể biến nó thành lòng thù hận mà không cách gì cởi bỏ được nữa. Thực ra, để biết “bộ mặt thật” ấy, thì việc quan sát thực tế hiện thời cũng đủ cho ta nhìn thấy mọi thứ xấu xa rồi. Những sách ấy, có đọc sau một chút cũng không sao.

Sách ở VN tất nhiên là “nghèo” hơn thế giới rất nhiều. Có những cuốn quan trọng Nhật Bản đã dịch ra cách đây 150 năm nhưng mới xuất hiện khoảng mươi năm nay ở ta; Hàn Quốc, Thái Lan có muộn hơn Nhật nhưng cũng sớm hơn ta cả nửa thế kỷ. Tuy thế, so với sức đọc của người Việt hiện thời, sách đã được in khá nhiều, các loại sách điện tử lại cũng rất phổ biến; những ai có thể đọc được ngoại ngữ thì nguồn lại càng vô tận hơn nữa. Nói cho thẳng thắn ra, không thiếu sách (giá trị) cho ta đọc, vấn đề là ta có chịu đọc hay không mà thôi. Chỉ cần đọc hết một nửa bộ sách Tinh hoa của NXB Tri Thức thôi cũng có thể đưa ta lên hàng học giả uyên bác rồi.

Thiên kiến và ác cảm đang là bức tường mà nhiều người tự dựng lên để chặn đứng con đường đến với ánh sáng của chính mình. Cái đáng sợ hơn là, dần dần chính chúng ta sẽ tự lừa mình một cách ngoạn mục bởi những lý do tưởng tưởng. Cái này gọi là ngụy tín.

Tôi nghĩ, trước tiên, cần phải dở bỏ bức tường ấy trước đã, hoàn thiện bản thân rồi mới nói đến chuyện kiến tạo xã hội được. Bằng không, nếu chỉ có những hờn oán thì có thể lịch sử sẽ lặp lại, một bạo lực mới nhân danh những thứ tốt đẹp lại được dùng để thay thế cái bạo lực cũ. Nô lệ nối tiếp nô lệ…