Việt Nam đang đi theo con đường của Trung Quốc?

Bởi

 AdminTD

 - 

27/02/2018

• 26

Nguyễn Khắc Giang

Phạm Nguyên Trường dịch

27-2-2018

Đảng cộng sản Việt Nam dường như đang đi theo con đường do Bắc Kinh tạo ra.

Mặc dù cùng là cộng sản, chế độ độc đảng ở Việt Nam được coi là tương đối dân chủ hơn so với Trung Quốc. Đánh giá này dựa trên sự kiện là lãnh đạo Việt Nam dựa trên sự đồng thuận, chế độ dân chủ trong nội bộ đảng và xã hội dân sự được cho là ít bị trấn áp hơn. Tuy nhiên, những yếu tố này đã xấu đi một cách rõ rệt kể từ khi Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, Nguyễn Phú Trọng, được bầu lại vào đầu năm 2016. Xu hướng này diễn ra với tốc độ nhanh hơn, khi ĐCS VN chuẩn bị tổ chức Hội nghị giữa nhiệm kỳ, Hội nghị lần thứ 7, vào mùa xuân năm nay. Hội nghị này sẽ có những quyết định quan trọng về lãnh đạo và cải cách trong nội bộ Đảng.

Khi Đảng Cộng sản Trung Quốc (CPC) dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình khởi động chiến dịch chống tham nhũng khét tiếng nhằm “đả hổ và diệt ruồi”, sau Đại hội Đảng lần thứ 18 năm 2012, ở Việt Nam đã diễn ra vụ đối đầu giữa Nguyễn Phú Trọng và Thủ tướng lúc đó là Nguyễn Tấn Dũng. Vụ đối đầu này đã giúp ĐCS VN duy trì môi trường hòa bình kể từ đất nước thực hiện chính sách cải cách theo định hướng thị trường (hay Đổi mới) vào năm 1986.

Tuy nhiên, ngay khi Nguyễn Phú Trọng trở thành người chiến thắng, người thủ lĩnh bảo thủ này dường như đã quyết định đi theo các đồng chí Trung Quốc và dọn sạch “những nguồn gốc xấu xa” bên trong Đảng. Sau một năm dọn dẹp, năm 2017 đã chứng kiến biến động lớn chưa từng có trong ban lãnh đạo cao cấp của Việt Nam. Đảng Cộng sản Việt Nam đã thanh trừng nhiều quan chức cao cấp vì tội tham nhũng, buông lỏng quản lí kinh tế, cố tình vi phạm các quy định của nhà nước, tham ô và lạm dụng quyền lực.

Đáng chú ý nhất là việc cách chức Đinh La Thăng, ủy viên Bộ Chính trị đầy quyền lực và có thời từng là ngôi sao chính trị đang lên. Sau phiên tòa đầu tiên, với hai cáo buộc, ông này bị kết án 13 năm tù giam, và là ủy viên Bộ Chính trị đầu tiên bị xử phạt nghiêm khắc như vậy. Cái “lò nóng” – lối nói ẩn dụ của Nguyễn Phú Trọng về chiến dịch chống tham nhũng – cũng đã đốt cháy một số nhân vật nổi bật khác, cả đương nhiệm lẫn đã nghỉ hưu, trong các chính quyền địa phương, các bộ và các doanh nghiệp nhà nước.

Mặc dù dường như chiến dịch này đã mang lại phần nào công lý trước vấn nạn tham nhũng của Việt Nam, nhưng, mặt khác, nó cũng giúp củng cố quyền lực độc tài vào tay Nguyễn Phú Trọng và những người được ông ta che chở, nhất là Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương Trần Quốc Vượng – tương đương với người đứng đầu chiến dịch chống tham nhũng của Trung Quốc – Vương Kỳ Sơn. Ngoài ra, sau hai năm nắm quyền, Nguyễn Phú Trọng đã kiểm soát hoàn toàn lực lượng quân đội và công an. Mặc dù đã là bí thư Quân ủy Trung ương, năm 2016 ông còn giành được vị trí trong Đảng ủy Công an Trung ương. Đây là lần đầu tiên Tổng bí thư có chân trong Đảng ủy Công an Trung ương.

Trên mặt trận khác, có lẽ là với chiến lược dài hơi hơn, Phạm Minh Chính, một đồng minh của Nguyễn Phú Trọng và là trưởng Ban Tổ chức Trung ương, đang thí điểm chương trình “gộp” các vị trí lãnh đạo của Đảng và chính quyền. Nói một cách đơn giản, mục tiêu là giảm bớt gánh nặng cho hệ thống quản lý nhị nguyên của Việt Nam, bằng cách hợp nhất người lãnh đạo đảng bộ địa phương (hiện mới ở cấp huyện và cấp xã) với chủ tịch dân cử của UBND. Nhiều người hy vọng rằng chương trình thí điểm này là bước đi đầu tiên nhằm “hợp nhất” hai vị trí cao nhất trong nền chính trị Việt Nam: Chủ tịch nước và Tổng bí thư. Việc này đã được thực hiện ở Trung Quốc từ năm 1993, đấy là khi Tổng Bí thư Giang Trạch Dân được cử làm người đứng đầu nhà nước Trung Quốc, trong khi ở Việt Nam chuyện đó chưa từng xảy ra sau khi người sang lập nước Cộng hòa, ông Hồ Chí Minh, từ trần vào năm 1969.

Tất cả những động thái này chắc chắn khẳng định rằng, Nguyễn Phú Trọng là nhà lãnh đạo Việt Nam quyền lực nhất trong nhiều thập niên qua. Trong bối cảnh như thế, Việt Nam đang dần dần trượt khỏi chế độ độc đảng thành chế độ của một người, tương tự như Trung Quốc dưới thời Tập Cận Bình.

Ngoài ra, và có lẽ đáng lo ngại hơn: đấy không chỉ là những điểm tương đồng về mặt thủ tục mà còn tương đồng về chiến thuật mà ĐCS VN đã hăm hở học được từ Bắc Kinh. Điều này được thể hiện rõ trong “vụ bắt cóc như thời Chiến tranh Lạnh”, tức là vụ bắt cóc Trịnh Xuân Thành, một cán bộ cao cấp của chính phủ và từng là cựu giám đốc một doanh nghiệp nhà nước có liên quan tới Định La Thăng, được tiến hành ngay giữa trung tâm thành phố Berlin. Vụ việc đã làm cho nước Đức choáng váng và gây ra căng thẳng ngoại giao nghiêm trọng giữa hai nước. Người ta có thể viện dẫn những vụ bắt cóc khác nhau, do lực lượng an ninh Trung Quốc tiến hành, ở Hồng Kông hay Thái Lan (mặc dù Đức có lẽ là ở tầm cao khác).

Các nhà hoạt động xã hội dân sự ở Việt Nam có thể chưa choáng váng, mặc dù họ đã bị đối xử tàn nhẫn một cách bất thường trong hai năm qua, sau khi Nguyễn Phú Trọng nắm quyền một lần nữa. Năm 2016 cảnh sát bắt 19 nhà hoạt động, còn 2017 thì bắt 21 người, trong khi năm 2015 chỉ bắt có 7 người. Luật về Hội, được chờ đợi từ lâu – có thể làm cho môi trường xã hội dân sự bấp bênh ở Việt Nam trở thành an toàn hơn – đã bị đình hoãn vô thời hạn. Đối với các phương tiện truyền thông đại chúng – theo lý thuyết là thuộc sở hữu nhà nước và bị Đảng kiểm soát gắt gao – tình hình cũng ảm đạm như thế. Ví dụ, năm 2016, hơn 150 cơ sở truyền thông đã bị Bộ Thông tin và Truyền thông phạt tiền vì “tường thuật sai”, đây là con số lớn nhất từng được ghi nhận. Mặc dù không phải tất cả các bài tường thuật bị trừng phạt đều mang tính chính trị, điều này cho thấy chế độ sẵn sàng gia tăng áp lực lên một trong những môi trường báo chí khắc nghiệt nhất thế giới.

Nguyễn Phú Trọng được coi là nhà lãnh đạo trong sáng, không tham nhũng, điều đó đã giúp ông giành được sự ủng hộ rất lớn ở trong và ngoài Đảng nhằm thực hiện chiến dịch chống tham nhũng. “Lò nóng”, mặc dù bị nghi là bình phong cho chiến dịch thanh trừng chính trị, đã có những tác động tích cực đối với bộ máy quản lý nhà nước của Việt Nam. Bộ máy này từ lâu đã không có cơ chế giải trình hiệu quả, như trong bất kỳ chế độ độc tài nào khác. Tuy nhiên, cách tiếp cận từ-trên-xuống này phụ thuộc rất nhiều vào “các nhà lãnh đạo tốt”, đấy là người có thể thực hiện kế hoạch một cách kiên trì và không hề nghĩ về quyền lợi.

Có băn khoăn cho rằng Nguyễn Phú Trọng, hiện nay đã 73 tuổi, sẽ thôi giữ chức tại Đại hội Đảng sau, vào năm 2021. Đến lúc đó, nếu tất cả các chiến thuật củng cố quyền lực, mang tên nguyên tắc tập trung dân chủ được thiết chế hóa thì người kế nhiệm ông sẽ được ban tặng một bàn tay mạnh mẽ, có thể siết chặt “lãnh đạo tập thể” của Việt Nam, nếu ông ta muốn. Nếu chuyện này xảy ra, nó sẽ xóa bỏ những cải cách chính trị khiêm tốn đã kéo dài mấy năm và hậu quả là sẽ đẩy lùi viễn cảnh về dân chủ hóa đất nước. Có lẽ chỉ có các đồng chí của họ ở Bắc Kinh là sẽ hài lòng với kịch bản này mà thôi.

____

Nguyễn Khắc Giang là nhà nghiên cứu chính trị hàng đầu tại Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách Việt Nam (VEPR), Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. Anh thường viết cho các tờ báo quan trọng của Việt Nam như VnExpress, Vietnamnet, và Saigon Times. Tác phẩm của anh cũng xuất hiện trên Asia & Pacific Policy Studies and the East Asia Forum.

Đã đăng trên Danluan. Nguồn: Diplomat