"Chú mày ra đi là đúng, ở lại như bọn anh chỉ có khổ"

Giang Lê

Theo FB Giang Lê

Dự án tại Venezuela được cho là gắn với giai đoạn ông Nguyễn Vũ Trường Sơn khi còn làm tại PVEP.

Cách đây gần 30 năm anh dắt tôi xuống Vũng Tàu xin vào Vietsovpetro, một trong những chỗ làm mơ ước của nhiều người thời đó. Cầm tấm bằng đỏ kỹ sư điện ở Nga về, đúng chuyên môn, biết tiếng Nga, lại gặp thời VSP đang muốn nâng số lượng kỹ sư người Việt, cả tôi và anh rất tự tin nộp hồ sơ vào phòng tổ chức của Liên doanh (tên bình dân của VSP thời đó) rồi ra về, chắc mẩm vài tuần nữa sẽ được gọi đi làm.

Đợi hơn 1 tháng chẳng thấy động tĩnh gì, nói chuyện với một cậu bạn nối khố bị cậu ấy mắng cho: mày đúng là ngu lâu, người ta phải mất 5-10 cây chỉ để xin vào làm công nhân ở đó, anh mày là cái gì mà tụi nó nhận không mày vào. Anh lúc đó là một kỹ sư trẻ đang lên ở giàn công nghệ trung tâm số 2, rất có chuyên môn và nhất là thuộc loại "vua biết mặt, chúa biết tên". Không chỉ các sếp dầu khí (Hồ Sĩ Thoảng, Ngô Thường San, Phùng Đình Thực), hồi đó thu nhập bán dầu từ Bạch Hổ là cứu cánh cho chế độ nên hầu hết các lãnh đạo VN đều ra thăm giàn của anh vì đó là giàn lớn nhất (trực thăng dễ đáp xuống), anh luôn được giới thiệu là điển hình cho lớp kỹ sư trẻ người Việt đang nắm dần công nghệ khai thác dầu khí. Tên anh cũng xuất hiện không ít lần trên báo chí.

Nhưng chẳng phải vì "nổi tiếng" mà anh mắng tôi khi tôi thuật lại lời cậu bạn: "Việc đ** gì phải cho tiền tụi nó, tụi nó không nhận mày thì lấy ai làm việc". Cuối cùng "tụi nó"… không nhận thật. [5 năm sau tôi mới chính thức trở thành "dân dầu khi", nhưng cũng không phải "phong bì" cho ai cả mà được mời về để làm việc thực sự.] Không chỉ "ương bướng" trong vụ xin việc cho tôi, lúc đó anh còn khăng khăng không chịu "vào Đảng" bắt chấp sức ép của lãnh đạo VSP để cơ cấu anh làm giàn trưởng và của ông cụ rất "Bôn" của anh. Anh bảo tao chỉ muốn làm kỹ thuật.

Vài năm sau cuối cùng anh vẫn trở thành giàn trưởng của giàn công nghệ trung tâm số 2, một trong những vị trí kỹ thuật quan trọng nhất của VSP và ngành dầu khí lúc đó. Tôi nói đùa vậy là anh đã chịu vào Đảng, anh bảo tao phải vào vì không thể để những thằng dốt ngồi lên đầu mình được. Từ đó con đường "quan lộ" của anh rất thông thoáng, bởi năng lực, bằng cấp, kinh nghiệp đã có thừa, cái thẻ bài "Đảng viên" là rào cản cuối cùng đã được gỡ bỏ. Các lãnh đạo dầu khí có tâm đều hiểu "không cho những thằng như nó lên thì lấy ai làm việc".

Hơn chục năm sau gặp tôi (lúc này tôi đã bỏ ngành dầu khi đi "buôn tiền") anh hỏi: tại sao bọn tư bản [i.e. các công ty dầu khi phương Tây] khùng thế, bọn nó đấu thầu các dự án dầu khí ở Venezuela và Algeria với những mức giá không tưởng. Với mức giá đó bọn tao tính kiểu gì cũng lỗ. Tôi nói em đã ra khỏi ngành dầu khí từ lâu chẳng biết gì hơn anh, nhưng có thể tụi nó có cost of capital rất thấp (e.g. dùng leveraged debt hay raise equity từ những nguồn rẻ như các SWF). Cũng có thể bọn đi đấu thầu chỉ là những "flippers", kiểu như những doanh nghiệp "chạy dự án" ở VN rồi ngâm đó để sau này đợi thị trường nóng lên rồi sang tên.

Bẵng đi một vài năm bất ngờ thấy báo chí đưa tin PVN ký kết một số dự án thăm dò/khai thác dầu khí ở nước ngoài. Chưa kịp gặp hỏi anh thì một cậu em ở PVEP nói: mấy cái này có phải PVN quyết đâu, chỉ khổ bọn em bây giờ phải cố gắng triển khai sao cho hiệu quả và ít tốn kém nhất thôi. Báo chí rùm beng lên thế chứ thực tế có rất nhiều vấn đề với các đối tác sở tại, thậm chí môi trường xã hội ở Bắc Phi, Ai Cập lúc đó rất lộn xộn, nguy hiểm trực tiếp đến tính mạng của các cán bộ PVEP sang đó làm dự án. Tình hình Venezuela cũng bắt đầu xấu đi, và nhất là trữ lượng mỏ không như đánh giá ban đầu.

Lúc đó tôi đã có linh cảm xấu cho anh. Dù chỉ làm trong ngành dầu khí vài năm nhưng tôi đã chứng kiến nhiều vụ "đá bóng trách nhiệm" lên trên. Anh không đá được mà phải đứng mũi chịu sào coi như phải ngồi trên một quả bom nổ chậm. Linh cảm không lành đó lặp lại khi sau này có lần anh nửa đùa nửa thật nói: cứ như mày là khôn, bỏ hết ra đi để khỏi phải dính dáng đến những thứ bùng nhùng trong cái xã hội này. Tôi hỏi đùa lại anh: sau anh không đi, trình độ như anh tụi Exxon-Mobil hay BP sẵn sàng trả cả triệu đô để anh vận hành mỏ cho tụi nó. Anh không trả lời.

Vài năm lại qua đi, ngành dầu khí lúc này bị đánh tơi tả, tất nhiên chẳng có gì phải biện hộ cho sai trái của những Đinh La Thăng, Trịnh Xuân Thanh. May mắn là anh vẫn bình an và vẫn tiếp tục đi lên, có lẽ họ vẫn cần những người "làm việc thật sự". Thế rồi sau một loạt xáo trộn giàn lãnh đạo của PVN thời hậu Đinh La Thăng, anh là một trong các phó TGĐ có khả năng lên tiếp, vợ anh hỏi tôi: em nghĩ anh ấy có nên lên nữa hay không. Tôi nói anh ấy là con người kỹ thuật thì chỉ nên ở chức phó thôi, TGĐ là một cuộc chơi khác, một cuộc chơi chính trị không hợp với tính cách của anh ấy. Trừ khi anh ấy vẫn không muốn "những thằng dốt ngồi lên đầu mình".

Cuối năm 2014 anh vẫn ngồi lại chức phó, một phó khác là anh Nguyễn Quốc Khánh, một đồng nghiệp cũ của tôi, lên TGĐ. Rất tình cờ anh Khánh nói với tôi một câu y chang: chú mày ra đi là đúng, ở lại như bọn anh chỉ có khổ. Không lâu sau anh Khánh rơi vào vòng lao lý. Anh lên thay anh Khánh ở thời điểm ngành dầu khí tuột xuống đáy xã hội. Không chỉ có anh, một vài người anh/bạn cũ của tôi trong ngành tâm sự PVN mấy năm rồi gần như tê liệt, chẳng còn đầu tư/thăm dò mới nữa vì ai cũng sợ trách nhiệm. Cái vòng kim cô quản lý của chính phủ/Bộ Công thương ngày càng siết chặt. Tôi đã nhầm, trong cái cơ chế này dù có lên TGĐ vẫn không tránh được cảnh "thằng dốt ngồi lên đầu mình".

Mấy hôm nay đọc các tin xấu liên quan đến anh, rồi thấy báo chí nhiệt tình quay lại "mổ xẻ" các sai phạm của PVN ở các dự án đầu tư ra nước ngoài, thấy một chút ân hận. Sao hồi anh qua Melbourne học không nghiêm túc thuyết phục anh ở lại, về tham gia vào cuộc cờ chính trị bẩn thỉu ấy làm gì. Bởi dù mình có trong sạch, có muốn làm việc đàng hoàng, chắc gì cái cơ chế đó đã cho mình làm người tử tế, chắc gì không bị "những thằng dốt ngồi lên đầu". Rồi mình phải đi "đổ vỏ", trở thành "scapegoat", hoặc "proxy" của các cuộc đấu đá chính trị trước mỗi kỳ đại hội. Thôi thì chỉ còn hi vọng…

Cách đây hơn 20 năm chỉ vài tháng trước khi đi du học lần thứ hai tôi bị dính vào một vụ điều tra của PA17. Mấy tuần liền bị gọi lên Nguyễn Đình Chiểu thẩm vấn, viết tường trình liên tục. Sau 2 tháng là nghi can chính (vì bị một nhân chứng khai bất lợi), cuối cùng hai cán bộ PA17 gặp tôi thông báo họ hủy điều tra vì tin vào lời khai của tôi và nhất là không muốn hủy hoại tương lai của tôi (chắc chắn tôi đã không đi du học được nếu họ tiếp tục điều tra). Cho đến giờ này tôi vẫn tự hào trong cuộc đời mình chưa bao giờ phải "phong bì" cho ai, kể cả hai anh công an đó. Tất nhiên tôi rất biết ơn họ.

Thôi thì hi vọng anh sẽ gặp những người tử tế và có lương tâm như vậy, chắc chắn họ vẫn còn trong xã hội này.

PS. Một chi tiết tôi muốn làm rõ với giới báo chí về signing bonus trong vụ Junin 2. Tôi không phải người trong cuộc nên không có ý kiến gì về số bonus cụ thể đó. Nhưng việc các nhà thầu trả signing bonus cho nước sở tại khi ký hợp đồng Concession hay PSA là thông lệ trong ngành dầu khí quốc tế. VN đã từng nhận được kha khá signing bonus khi giao quyền thăm dò khai thác và ăn chia sản phảm với các hãng dầu khí nước ngoài. Tùy hoàn cảnh cụ thể và strategy của nươc chủ nhà mà họ đòi các mức signing bonus khác nhau. Thường để tránh flippers (như đã viết bên trên) thì họ muốn bonus ban đầu cao.

(Disclosure: Tôi là em họ của Nguyễn Vũ Trường Sơn.)