Góc khuất của Formosa Vũng Áng

Kami
2016-07-01

Tòa nhà hành chính và khu dân cư tại khu vực nhà máy thép Formosa, tỉnh Hà Tĩnh chụp hôm 3/12/2015.

Trong cuộc họp báo công bố thông tin nguyên nhân gây ra hiện tượng cá chết ở biển miền Trung của Chính phủ chiều 30/6/2016, có một chi tiết đáng chú ý. Đó là việc Bộ trưởng Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng cho rằng, việc đưa vụ án ra khởi tố hay không thì Chính phủ Việt Nam sẽ cân nhắc. Theo ông Mai Tiến Dũng, Formosa Hà Tĩnh đã nhận lỗi việc nhận lỗi cũng như cam kết bồi thường, nên "...Hy vọng nhân dân Việt Nam có thái độ khoan hồng, độ lượng, thể hiện sự cao thượng đối với Formosa.".

Điều đó cho người ta thấy, cái kết của vụ việc này tiếp theo sẽ là, Formosa Hà Tĩnh chỉ cần bỏ ra 5000 triệu USD trả cho nhà nước Việt nam, thì mọi chuyện sẽ được xếp lại và họ sẽ thoát hiểm.

Sự dễ dãi đáng ngờ

Điều này đã khiến cho nhiều người phải băn khoăn về sự dễ dãi quá mức của chính quyền Việt nam đối với nhà đầu tư Formosa, vì còn nhớ rằng, ngày 1/5/2016 khi làm việc với 4 tỉnh Bắc Trung bộ, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã khẳng định "... đây là sự cố nghiêm trọng về môi trường ở bốn tỉnh miền Trung Việt Nam, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống nhân dân ven biển..." và đã yêu cầu xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật, không loại trừ bất cứ tổ chức, cá nhân nào. Vậy tại sao khi xác định được thủ phạm, thì ông Thủ tướng lại quay ra nói rằng "Nếu Formosa tái diễn sẽ kiên quyết đóng cửa"?

Được biết ở các quốc gia khác trên thế giới, sự trừng phạt đối với thủ phạm gây ra các thảm họa môi trường với những bản án cực kỳ nghiêm khắc và người ta không bao giờ vội vã hay đơn giản vấn đề. Ví dụ: ngày 13/3/2015, Tòa án công lý quốc tế (ICJ) tại La Haye, Hà Lan, đã ra phán quyết yêu cầu Tập đoàn dầu khí Mỹ Chevron bồi thường 9,5 tỷ USD cho những thiệt hại về môi trường đã gây ra cho Ecuador do hủy hoại môi trường khi khai thác dầu. Và vụ kiện kéo dài trong suốt 20 năm. Hoặc ngày 4/4/2016, Tòa Án Mỹ đã quyết định án phạt khoảng 20 tỷ USD buộc tập đoàn dầu khí BP của Anh để giải quyết các yêu cầu bồi thường thiệt hại sau sự cố dầu tràn tại vịnh Mexico năm 2010. Không chỉ thế, tập đoàn BP còn phải thanh tóan 5,5 tỷ USD cho các hình phạt liên quan và BP còn mất thêm 28 tỷ USD cho công tác dọn dẹp và đền bù sau sự cố tràn dầu.

Vậy mà thảm họa môi trường do Formosa Hà Tĩnh gây ra, được đánh giá là đã làm ảnh hưởng đến nghiêm trọng đến cuộc sống của hàng triệu người ở các tỉnh bắc Trung bộ; huỷ diệt môi trường biển; làm tê liệt các hoạt động kinh doanh du lịch. Quan trọng hơn, có những nghi ngại sâu sắc về các vấn đề sức khoẻ và các hậu quả lâu dài có thể lâu đến 70 năm do tình trạng ô nhiễm biển đã gây ra. Chưa kể đến việc ngư dân bỏ biển sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sự toàn vẹn của chủ quyền của Việt nam trên Biển Đông, trước âm mưu thôn tính của Trung quốc.

Phát ngôn cá nhân của ông Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ, phải là chủ trương chung của ban lãnh đạo đảng CSVN, nhằm kết thúc một cách chóng vánh sự cố, bất kể sự giận dữ của người dân. Trong lúc tổng số thiệt hại của Formosa Hà Tĩnh gây ra, cho môi trường biển 4 tỉnh miền Trung chưa xác định rõ là bao nhiêu? Khi mà sáng 1/7/2016, sau khi công bố nguyên nhân cá chết 1 ngày, lãnh đạo UBND tỉnh Hà Tĩnh mới ráo riết thành lập Hội đồng đánh giá thiệt hại sau sự cố môi trường do Formosa Hà Tĩnh gây ra và có lẽ các tỉnh còn lại cũng như thế. Thì tại sao Chính phủ lại phải vội vàng chấp nhận thỏa thuận với Formosa Hà Tĩnh trong khi chưa đánh giá được tổng số mức độ thiệt hại. Và căn cứ vào đâu để Chính phủ chấp nhận số tiền đền bù của Formosa là 500 triệu USD? Trong trường hợp khi xác định được mức độ thiệt hại lớn hơn con số 500 triệu USD mà Formosa cam kết thì Chính phủ sẽ có biện pháp xử lý ra sao?

Những ưu đãi quá đặc biệt

Quay trở lại với những nghi vấn trước đây về việc cấp phép cho Formosa Hà Tĩnh với mức độ thần tốc chưa từng có Điều đó khiến cho người ta buộc phải nghĩ rằng, những người đại diện cho nhà nước không chỉ có những xử sự quá ưu ái mà đang đứng cùng bên với Formosa Hà Tĩnh - đã gây nên thảm họa biển 4 tỉnh miền Trung? Lâu nay, người ta thấy rằng, Dự án Formosa tại Vũng Áng đã nhận được sự ưu đãi đặc biệt từ Tỉnh ủy Hà tĩnh. Cụ thể kết luận của Thanh tra Chính phủ đã khẳng định rằng, việc tỉnh Hà Tĩnh cấp phép đầu tư cho Formosa tại Vũng Áng, với thời hạn 70 năm khi chưa được Chính phủ đồng ý là vượt quá thẩm quyền, có dấu hiệu vi phạm pháp luật.

Không kể đến việc cho Formosa tại Vũng Áng thuê hơn 3.300 ha đất trong vòng 70 năm, được miễm tiền thuê đất 15 năm với giá chỉ hơn 96 tỷ đồng, mà phía Việt Nam còn có các ưu đãi cho Dự án Formosa đặc biệt chưa từng thấy. Như về thuế thu nhập doanh nghiệp chỉ là 10%, trong lúc áp dụng cho doanh nghiệp trong nước là 22%; hay miễn thuế thu nhập trong bốn năm và giảm 50% số thuế phải nộp trong 9 năm tiếp theo; được miễn thuế nhập khẩu máy móc, thiết bị.... là những ví dụ. Cùng với sự buông lỏng quản lý tới mức đáng ngờ của các cơ quan chức năng Hà Tĩnh, khi Formosa là một dự án luyện kim có khối lượng chất thải rất lớn, với nhiều chất độc hại được thải ra môi trường. Thế nhưng, việc chủ đầu tư có thể xả trộm hết ra biển các chất cực độc với khối lượng lớn mà không ai biết. Trong khi việc quan trắc, giám sát từ phía các cơ quan của nhà nước lại chỉ thực hiện theo chu kỳ theo hợp đồng do Formosa Hà Tĩnh thuê lại Sở TN&MT Hà Tĩnh.

Căn cứ vào trả lời của ông Chu Xuân Phàm - trưởng văn phòng Formosa tại Hà Nội nói thẳng rằng: "Muốn bắt cá, bắt tôm hay nhà máy, cứ chọn đi. Nếu chọn cả hai thì làm thủ tướng cũng không giải quyết được…" thì sẽ thấy, tập đoàn Formosa đã nắm đầu các quan chức Hà tĩnh nói riêng và ban lãnh đạo đảng CSVN đến mức nào?

Chính vì thế người ta phải đặt câu hỏi: Thế lực nào đã chống lưng cho Formosa Hà Tĩnh, vì mục đích gì mà họ lại dành cho nhà đầu tư Đài Loan những ưu đãi đặc biệt như vậy?

Góc khuất ở Formosa Vũng áng

Tại cuộc họp báo công bố nguyên nhân gây ra tình trạng cá chết hàng loạt ở 4 tỉnh miền Trung chiều 30/6/2016 ở Hà Nội, chính phủ Việt Nam cũng cho chiếu một đoạn video với lời phát biểu nhận lỗi của ông Trần Nguyên Thành, chủ tịch hội đồng quản trị công ty gan thép Hưng nghiệp Formosa Hà Tĩnh. AFP photo

Việc tìm ra nguyên nhân và thủ phạm gây ra việc cá chết hàng loạt ở biển miền Trung không phải mất thời gian gần 90 ngày như vừa qua, vì theo Phó GS-TS Nguyễn Tác An nguyên Viện trưởng Viện Hải dương học, Chủ tịch Ủy ban Hải dương học liên chính phủ (IOC), ngày 05/5/2016 đã khẳng định: "Cá chết là thảm họa môi trường, không nên để lâu nữa. Những chứng cứ khoa học đã có thể kết luận được nguyên nhân rồi. Vì hôm 20/4/2016 những kết quả ấy đã được phân tích, được hình thành báo cáo.", Điều đó có nghĩa rằng việc tìm ra nguyên nhân và thủ phạm là điều không khó. Nếu hiểu trong kinh doanh, người Trung quốc luôn nổi tiếng trong việc dùng việc hối lộ tiền bạc để mua chuộc đối tác, thì trong dự án Formosa Hà Tĩnh sẽ không phải là ngoại lệ. Việc cấp giấy phép đầu từ cho tập đoàn Formosa nhanh chóng đến kinh ngạc, sau khi dự án này buộc phải rút khỏi Đài loan do bị dân chúng quốc gia đó phản đối đã cho thấy điều đó.

Việc Formosa Hà tĩnh đã bỏ tiền để “mua” chức Uỷ viên Trung ương và các ghế Bộ trưởng cho các quan chức ở Hà Tĩnh và đút lót cho rất nhiều lãnh đạo cấp cao khác đã khiến các quan chức hàng đầu há miệng mắc quai. Chính vì thế giới chức Việt nam và Formosa Hà Tĩnh phải mất tới gần 90 ngày, cò cử nhằm thương lượng, để tìm ra một giải pháp dung hòa giữa các bên mà vẫn đảm bảo trấn an được dân chúng. Quan trọng hơn là trong lúc này, phía Việt nam đều sợ, một khi bị đẩy vào thế cùng thì Formosa sẽ sẵn sàng tố ngược và công bố các bí mật này. Không phải ngẫu nhiên mà ngày 22/4/2016, sau khi xảy ra thảm học môi trường thì đích thân Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng phải tới Formosa Hà Tĩnh để thương lượng.

Việc tại Đại hội Đảng CSVN toàn quốc lần thứ 12, Hà Tĩnh một tỉnh nghèo nhất nước đột nhiên có tới 16 Uỷ viên Trung ương chính thức và dự khuyết, và là tỉnh tỉnh có nhiều Uỷ viên Trung ương nhất cả nước. Theo dư luận thì hầu hết các quan chức Hà tĩnh hiện nay hoàn toàn không đủ năng lực và trình độ, và học vấn chỉ dựa vào chuyện mua bán bằng cấp giả. Điều này chứng tỏ những ngờ vực trước đây khi cho rằng có bàn tay và tiền bạc của Formosa trong kết quả này là có cơ sở. Đáng chú ý, trong số đó có ông Trần Hồng Hà được giữ chức Bộ trưởng Bộ TN&MT và ông Nguyễn Chí Dũng thì giữ chức Bộ trưởng Bộ Kế Hoạch & Đầu Tư. Đó là những chiếc ghế cực kỳ quan trọng đối với Formosa Hà Tĩnh, nó có thể quyết định các chính sách mang lại lợi ích cho Formosa nhiều nhất trong quá trình đầu tư ở Việt nam, Việc Formosa Vũng Áng, một dự án kéo dài gần 10 năm, với mức đầu tư tăng từ 10 tỷ tăng lên 27 tỷ đô la trong thời gian qua cho thấy điều đó.

Cụ thể một việc không lớn, lẽ ra Formosa Hà Tĩnh nếu làm đúng quy trình xả thải, Formosa phải mất tới 2-3 tỷ USD để đầu tư, nhưng trên thực tế họ chỉ cần đầu tư 450 triệu USD mà vẫn được chấp nhận đưa vào vận hành. Chênh lệch nhiều tỷ đô là trong một vụ việc như thế, cho thấy việc Formosa Hà Tĩnh dùng tiền bạc để lobby hay vận động hành lang là chuyện có thật và không phải bàn cãi. Trong một xã hội như Việt nam, khi nền kinh tế mang nặng tính tư bản thân hữu, được chi phối bởi các nhóm lợi ích dựa trên mối quan hệ chặt chẽ về quyền lợi giữa doanh nghiệp và các quan chức nhà nước, thì đây là điều đương nhiên. Chưa kể đến họ có thể đặt vấn đề thẳng với thủ phạm Formosa Hà Tĩnh, về số tiền đền bù chỉ một số nào đó, còn lại thì... Mấy ông quan chức thời nay thì có gì mà họ không dám (!?)

Nếu để ý sẽ thấy, trước đây ít ngày, Phó chủ tịch Formosa Hà Tĩnh nói với báo chí rằng:"Chúng tôi vẫn hoạt động bình thường ở đây, chẳng có gì là đình chỉ hoạt động cả. Chỉ là chúng tôi ngừng việc khánh thành sản xuất một chút. Chúng tôi cần sự cho phép của chính phủ Việt Nam.". Song mới nhất Chủ tịch HĐQT của Formosa lại gửi thư cho các nhân viên đã không ngần ngại tuyên bố "Trong bất kỳ tình huống nào, công ty vẫn giữ cho nhà máy tiếp tục hoạt động, đặt sự an toàn và lợi ích của toàn thể cán bộ nhân viên lên hàng đầu, nỗ lực để phát triển bền vững và lâu dài tại Việt Nam". Cần phải hiểu rằng, đó là sự răn đe của Formosa Hà tĩnh đối với các quan chức phía Việt nam, họ muốn nhắc lại rằng họ vẫn đang nắm đằng chuôi trong vụ việc này. Chính vì thế, ngay sau khi công bố kết quả nguyên nhân và thủ phạm cá chết, Chính phủ đã khẩn trương bằng mọi cách để giải quyết hậu quả với mục đích thoát khỏi vụ scandal này càng sớm càng tốt.

Kết:

Dù rằng, nguyên nhân và thủ phạm gây ra việc cá chết đã được công bố, song việc dễ dãi với các hứa hẹn của Formosa Hà tĩnh từ chính phủ Việt nam, đã khiến cho dư luận xã hội càng bức xúc hơn. Vì thế, việc tạo các áp lực cần thiết đòi hỏi nhà nước Việt nam phải có hành động pháp lý, thông qua việc khởi kiện Formosa Hà tĩnh là điều hết sức cần thiết. Vì chỉ có như vậy mới buộc Formosa Hà tĩnh phải có trách nhiệm trong việc tái thiết, bồi thường, đền bù do đã phá hủy sinh thái, môi trường sống cũng như hoạt động kinh doanh, du lịch ở 4 tỉnh miền Trung. Thậm chí là phải đóng cửa nhà máy của Formosa Hà tĩnh.

Điều đó sẽ đẩy Formosa Hà tĩnh vào tình thế đối mặt với tổn thất rất lớn nhiều tỷ đô la, và khi "đường cùng" thì họ sẽ giứt dậu thì họ sẽ không ngại ngùng tố cáo đã những kẻ đã nhận hối lộ. Đây chính là tử huyệt của Đảng CSVN và là lý do vì sao trước ngày công bố nguyên nhân cá chết, Bộ trưởng Công an Tô Lâm đã nhấn mạnh việc cần thiết ngăn chặn kích động biểu tình.

Vì thế các tổ chức XHDS cần phải có biện pháp cụ thể, để tạo ra các áp lực cần thiết đối với chính quyền, thông qua các cuộc tuần hành, xuống đường với quy mô lớn, buộc họ phải xử lý triệt để với Formosa Hà tĩnh. Mặt khác cần phối hợp với các luật sư để tiến hành việc vận động lấy chữ ký để khởi kiện Formosa Hà tĩnh ra trước Tòa án công lý quốc tế (ICJ) tại La Haye, Hà Lan.

Xin hãy nhớ, một khi môi trường sống quanh ta bị hủy hoại, thì nó sẽ không buông tha cho bất cứ cá nhân nào và Napoleon nói rằng: “Thế giới đã phải chịu tổn thất rất lớn. Không phải vì sự tàn ác của những người xấu, mà là vì sự im lặng của những người tốt”, để mỗi người xác định trách nhiệm của mình trong lúc này.

Ngày 01/07/2015

© Kami

* Bài viết không thể hiện quan điểm của Đài Á châu Tự do.